. . . Praktische info voor tweedelijnszorg en alcoholproblematiek Hoe implementeer je (vroeg)signalering van alcoholproblematiek?

Hoe implementeer je (vroeg)signalering van alcoholproblematiek?

Hoe implementeer je (vroeg)signalering van alcoholproblematiek?

De Werkgroep Tweedelijn heeft twee algemene handreikingen ontwikkeld, namelijk voor ziekenhuizen en de GGZ. Hierin worden verschillende stappen beschreven die een zorgprofessional kan uitvoeren, om (vroeg)signalering van alcoholproblematiek te implementeren op de werkvloer.

Stappenplan voor in de ziekenhuizen

Het zorgpad voor vroegsignalering in de ziekenhuizen bestaat uit vier stappen:
1) case finding, 2) screening, 3) kortdurende interventie en stap 4) behandeling.
Hieronder lichten we elke stap kort toe.

Figuur 3. Stroomdiagram die in ziekenhuizen gebruikt kan worden bij het doorlopen van alle stappen

Case-finding

  • De volgende zinnen kunnen u helpen om het gesprek te openen met de patiënt:  “Het is uit wetenschappelijk onderzoek bekend dat bij klachten zoals u die heeft, alcoholgebruik een rol kan spelen bij het in stand houden en verergeren van de klachten. Vindt u het goed dat ik u daar een paar vragen over stel?”
    • “Drinkt u wel eens alcohol?”
    • “Heeft u zich weleens afgevraagd of deze klachten samen kunnen hangen met uw alcoholgebruik?”
  • Voer de pre-screening uit met de AUDIT-C. Wees bewust van het feit dat mensen hun alcoholgebruik vaak onderschatten en onderrapporteren, bijvoorbeeld vanwege een schaamtegevoel. Vraag daarnaast zoveel mogelijk door naar concrete eenheden (glazen of flesjes) en kijk of deze hoeveelheid overeenkomt met de standaardglazen.

Screening

  • Er bestaan verschillende screeningsinstrumenten waarmee alcoholproblematiek gesignaleerd kan worden, waarbij specifieke afkapwaarden een indicatie geven voor het risico op alcoholproblematiek. Volgens de Multidisciplinaire Richtlijn wordt de AUDIT (en/of de verkorte versie de AUDIT-C) aanbevolen als eerste keus voor het detecteren van zowel riskant of schadelijk alcoholgebruik als een stoornis in het gebruik van alcohol.
  • Na positieve pre-screening AUDIT-C (≥ 4 voor vrouwen of 55+’ers & ≥ 5 voor mannen) volgt er een afname van de volledige AUDIT.
  • Maak duidelijke afspraken op de afdeling over wie de rol van voorlichtinggever op zich neemt.

Korte interventie

Bij een score van 8 of hoger op de AUDIT voert de voorlichtinggever een kortdurende interventie uit. Hierbij horen de volgende acties:

  • Een voorlichtingsgesprek met feedback over alcoholgebruik n.a.v. AUDIT-score.
  • Pas motiverende gesprekstechnieken toe.
  • Ondersteun het vertrouwen in eigen kunnen om alcoholgebruik te verminderen of stoppen.
  • Geef duidelijk advies over de risico’s die gepaard gaan met voortgezet alcoholgebruik.
  • Geef (zelfhulp)opties om het alcoholgebruik te verminderen of stoppen.
  • Geef informatiefolder(s) en verwijs naar relevante websites, bijvoorbeeld ikpas.nl of allesoverdrinken.nl.

Een overzicht van zowel kortdurende als langdurende interventies gericht op alcoholproblematiek zijn hier te vinden. Een overzicht van informatiefolders kunt u onder andere vinden bij Trimbos en Jellinek.

Behandeling

  • Afhankelijk van de ernst van de problematiek dienen verschillende aanvullende stappen gezet te worden. Voor patiënten die matig tot hoog risico lopen op alcoholafhankelijkheid (AUDIT ≥ 16) dient de psychiatrie of verslavingszorg betrokken te worden voor medicatie (thiaminesuppletie) en het starten van (kortdurende) behandeling (ter plaatse of via verwijzing).
  • Relevante partijen om te betrekken zijn: Huisarts/POH-GGZ, naasten, verslavingszorg, (medisch) maatschappelijk werk, thuiszorg.

Bekijk voor meer informatie de handreiking voor de implementatie van (vroeg)signalering van alcoholproblematiek in de ziekenhuizen.

Stappenplan voor in de GGZ-instellingen

Het zorgpad voor vroegsignalering in ggz-instellingen bestaat uit drie stappen: 1) pre-screening (aanmelding), 2) screening (intake gesprek), 3) terugkoppeling naar en ondersteuning van client (adviesgesprek & behandeling). Hieronder lichten we elke stap kort toe.

Figuur 4. Stroomdiagram die in ggz-instellingen gebruikt kan worden bij het doorlopen van alle stappen

Pre-screening (aanmelding)

  • Voer de pre-screening uit met de AUDIT-C.
  • Wees bewust van het feit dat mensen hun alcoholgebruik vaak onderschatten en onderrapporteren, bijvoorbeeld vanwege een schaamtegevoel.
  • Vraag zoveel mogelijk door naar concrete eenheden (glazen of flesjes) en kijk of deze hoeveelheid overeenkomt met de standaardglazen.

Screening (intakegesprek)

  • Na positieve pre-screening (≥ 4 voor vrouwen of 55+’ers & ≥ 5 voor mannen) volgt afname van de volledige AUDIT. U kunt de AUDIT introduceren met: “Het is uit wetenschappelijk onderzoek bekend dat bij klachten zoals u die heeft, alcoholgebruik een rol kan spelen bij het in stand houden en verergeren van de klachten. Vindt u het goed als ik u daar een paar vragen over stel?”
  • Neem de volledige AUDIT af na positieve pre-screening AUDIT-C (≥ 4 voor vrouwen of 55+’ers & ≥ 5 voor mannen).

Terugkoppeling (Adviesgesprek/Behandeling)

  • Geef feedback over alcoholgebruik n.a.v. AUDIT-score.
  • Pas motiverende gesprekstechnieken toe.
  • Bepaal een passende zorgactie aan de hand van de AUDIT-score. Biedt ongeacht de score een informatiefolder aan en/of verwijs naar relevante websites, bijvoorbeeld ikpas.nl of allesoverdrinken.nl. De zorgacties zijn afhankelijk van het zorgprofiel van de cliënt:

1.  Laag of geen risico (AUDIT 0-7): Zelfmanagement

  • Geef advies over alcoholgebruik en verwijs naar relevante websites voor informatie en behandeling via online hulpprogramma’s. De cliënt gaat zelf aan de slag met verminderen of stoppen van het alcoholgebruik.

2. Matig risico (AUDIT 8-15): Ondersteunende gesprekken

  • Geef advies over alcoholgebruik, gevolgd door advies en opties voor gedragsverandering. Ga na of vitaminesuppletie nodig is en schakel hier desnoods een bevoegde zorgprofessional voor in. Zie hier een interactieve flowchart over interventies die bij volwassenen kunnen worden ingezet.

3. Matig tot hoog risico (AUDIT 16-19) en hoog risico (AUDIT 20+):  

Opzetten geïntegreerde behandeling of betrekken verslavingszorg voor behandeling. Geef advies over alcoholgebruik. Breng risico’s van alcoholgebruik in combinatie met huidige en/of toekomstige medicatie in kaart. Bepaal de wenselijkheid en noodzakelijkheid van (klinische) detoxificatie. Afhankelijk van het behandelaanbod wordt gekeken welke organisatie passend is voor behandeling. Ga na of vitaminesuppletie nodig is en schakel hier desnoods een bevoegde zorgprofessional voor in. Regel nazorg en terugvalpreventie met een focus op herstel en/of rehabilitatie.

Meer informatie

Bekijk voor meer informatie de handreiking voor de implementatie van (vroeg)signalering van alcoholproblematiek in de GGZ-instellingen.

Op basis van de zakkaarten wordt ook een interactieve zakkaart ontworpen. Deze bevat informatie over beide producten, handige tools en relevante websites. De interactieve zakkaart is binnenkort te vinden via bit.ly/interactievezakkaart.


Producten en informatie voor de tweede lijn

Achtergronddocument: Risico’s van alcoholgebruik en samenhang van problematiek met alcoholgebruik

Om meer bewustwording te creëren over de schadelijke effecten van alcohol…

Factsheet netwerkaanpak
Jeroen Bosch Ziekenhuis

De factsheet beschrijft de verschillende stappen die op de klinische afdelingen…

Handreiking Implementatie vroegsignalering alcoholproblematiek in ziekenhuizen

Deze handreiking beschrijft de vier stappen om (vroeg)signalering van alcoholproblematiek te…

Handreiking: implementatie (vroeg)signalering alcoholproblematiek in de GGZ

Implementatiekaart netwerk: van spreekkamer naar leefstijlinterventie

Wat zijn de meest recente cijfers over alcoholgebruik onder jongeren en…

Implementatiekaart netwerk: van spreekkamer naar leefstijlinterventie
Handvatten voor het inrichten van een netwerk van professionals rondom het ziekenhuis …. voor leefstijlbegeleiding…

Implementatie (vroeg)signalering alcoholproblematiek voor GGZ-professionals in Nederland
Algemene handreiking voor GGZ-professionals in Nederland…

Zakkaart gezondheidsrisico’s en bespreken alcoholgebruik in de GGZ
Stap voor stap alcoholgebruik bespreekbaar maken…

Zakkaart gezondheidsrisico’s en alcoholgebruik in ziekenhuizen
Stap voor stap alcoholgebruik bespreekbaar maken…

In de media

Literatuur

  • Biomarkers die duiden op alcoholproblematiek:
    • Cabezas, J., Lucey, M. R., & Bataller, R. (2016). Biomarkers for monitoring alcohol use. Clinical Liver Disease8(3), 59.
    • Gough, G., Heathers, L., Puckett, D., Westerhold, C., Ren, X., Yu, Z., … & Liangpunsakul, S. (2015). The utility of commonly used laboratory tests to screen for excessive alcohol use in clinical practice. Alcoholism: Clinical and Experimental Research39(8), 1493-1500.
  • Publicaties van leden van het SVA:
    • van Loon, M., van Gaalen, A. C., van der Linden, M. C., & Hagestein-De Bruijn, C. (2017). Evaluation of screening and brief intervention for hazardous alcohol use integrated into clinical practice in an inner-city emergency department. European Journal of Emergency Medicine24(3), 224-229.
    • van Loon, M., Van der Mast, R. C., van der Linden, M. C., & van Gaalen, F. A. (2020). Routine alcohol screening in the ED: unscreened patients have an increased risk for hazardous alcohol use. Emergency medicine journal37(4), 206-211.

Heeft u vragen over het (vroeg)signaleren van problematisch alcoholgebruik in de tweede lijn? Neem dan contact met ons op.

Scroll naar boven