. . . Praktische info voor tweedelijnszorg en alcoholproblematiek Best practices voor alcoholpreventie in de tweedelijn

Best practices voor alcoholpreventie in de tweedelijn

Één van de doelen van de SVA Werkgroep Tweedelijn is om binnen de tweedelijnszorg ‘best practices’ te delen. Dit zijn vernieuwende projecten die zijn opgezet om kwalitatief goede zorg te bevorderen en die landelijk uitgelicht worden en als voorbeeld kunnen dienen voor andere tweedelijnszorginstellingen. Op dit moment volgt de werkgroep verschillende best practices.

Hieronder vind u een overzicht van inspirerende voorbeelden. Voor meer informatie over de Best Practices kunt u contact opnemen met contactpersonen die vermeld staan bij de projecten.

Screening, motiverende gespreksvoering en MDO’s op MDL-afdeling en SEH.

Jeroen Bosch Ziekenhuis

Contactpersoon: J. Bisschop, projectleider alcoholproblematiek bij het JBZ: [email protected].

Op de afdeling Maag-Darm-Leverziekten (MDL) afdeling van het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) is sinds medio 2019 een nieuw ‘project alcoholproblematiek’ gestart, bestaand uit drie aspecten.

  • Ten eerste zijn alle verpleegkundigen geschoold in motiverende gespreksvoering en hoe om te gaan met alcoholproblematiek (middels filmpjes en twee bijeenkomsten).
  • Ten tweede zijn de drie vragen van de AUDIT-C opgenomen in het elektronisch patiëntendossier, waardoor in de anamnese standaard gevraagd wordt naar alcoholgebruik van de patiënt. Afhankelijk van de uitkomst van deze screening, worden er aanvullende interventies ingezet. Indien er een verhoogde waarde alcoholgebruik uitkomt, zal de verpleegkundige in een extra tabblad de volledige AUDIT invullen.
    • 0-7 (laag risico): geen interventie.
    • 8-15 (toenemend risico): ga het gesprek aan, geef advies, geef de folder https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/alcoholgebruik-informatie-adviezen-en-hulp
    • 16-19 (verhoogd risico): ga het gesprek aan, geef advies, geef de folder, vraag psychiatrie in consult (medicatie) en overweeg Multidisciplinair Overleg (MDO).
    • 20+ (hoog risico): ga het gesprek aan, geef advies, geef de folder, vraag psychiatrie in consult (medicatie) en meld patiënt aan voor MDO.
  • Ten derde vindt tweemaal per week een MDO plaats. Hierbij zijn verschillende zorgprofessionals aanwezig, onder andere de projectleider, arts(-assistent), verpleegkundige en psychiatrie. Ook medisch maatschappelijk werk, maatschappelijk werk en soms op aanvraag verslavingszorg of andere externe zorg zijn aanwezig bij het MDO.

Ook op de Spoedeisende Hulp (SEH) afdeling van het JBZ wordt sinds 2021 gescreend op alcoholgebruik met de AUDIT-C. Bij een AUDIT-C score van 4 of hoger dienen er verschillende stappen ondernomen te worden.

  • Indien een patiënt vanuit de SEH ontslagen wordt, dient het alcoholgebruik, de AUDIT-C score en overige observaties van de patiënt teruggekoppeld in de huisartsenbrief. Daarbij dient actief gevraagd te worden om dit door de huisarts te vervolgen. Tevens dient een informatiefolder meegegeven te worden.
  • Indien een patiënt vanuit de SEH opgenomen wordt binnen het JBZ, dient bij alle patiënten met een AUDIT-C score of hoger een consult psychiatrie uitgezet te worden en telefonisch overleg plaats te vinden met de consultent. In overleg met de consulent wordt bepaald of een directe beoordeling (op de SEH of op de afdeling) noodzakelijk is en welke medicatie start. Daarnaast wordt gevraagd om ten tijde van lichamelijk onderzoek extra aandacht te hebben voor een aantal symptomen, om extra bepalingen in het bloed in te zetten en om medicatie te starten.

Zie voor meer informatie over het JBZ-project:

Video-interventies voor het verminderen van toekomstige alcoholconsumptie bij acute alcoholintoxicaties op de SEH (E-health).

Erasmus MC i.s.m. Franciscus Gasthuis.

Contactpersoon:C. Verheij, SEH-arts bij het Erasmus MC, [email protected].

De Spoedeisende Hulp van het Erasmus Medisch Centrum werkt samen met de verslavingszorgorganisatie Youz. Het doel is het voorkomen van alcohol- en/of drugsgerelateerde incidenten en problemen bij jongeren en jongvolwassenen. Om dit te realiseren wordt vanuit de SEH een verwijzing gedaan naar Youz voor een vrijblijvend preventief gesprek (bij jongeren waar mogelijk ook met ouders). Bij iedere patiënt (t/m 23 jaar) waar sprake is van een intoxicatie met drugs en/of alcohol is het standaardbeleid dat deze de mogelijkheid wordt aangeboden om hen hiervoor aan te melden. Indien de patiënt daar toestemming voor geeft, worden zij aangemeld waarna door Youz telefonisch contact wordt opgenomen met de patiënt. In het gesprek wordt psycho-educatie gegeven om bewustwording over de gevolgen van middelengebruik bij de persoon in kwestie te vergroten. Daarnaast wordt er gekeken of er behoefte is aan verdere follow-up door bijvoorbeeld een vervolggesprek of behandeltraject.

Sinds 2018 wordt er in het Erasmus MC in samenwerking met het Franciscus Gasthuis onderzoek gedaan naar het effect van een gestandaardiseerde video interventie op de toekomstige alcoholconsumptie bij patiënten die zich presenteren met een acute alcoholintoxicatie. De onderzoeksnaam is: E-health: ‘Does Video-intervention reduce future alcohol consumption in patients presenting with acute alcohol intoxication in the ED?.’ De video geeft informatie, stimuleert de patiënt om na te denken over het eigen alcoholgebruik en geeft opties voor verandering. Op de SEH en 3 maanden later worden vragenlijsten afgenomen om (onder andere) het effect op de alcoholconsumptie te evalueren.

Pilot met aandacht functionaris voor nazorg na SEH-bezoek onder invloed van alcohol of drugs.

OLVG Ziekenhuis.

Contactpersoon: F. M. J. Gresnigt, SEH-arts bij het OLVG Ziekenhuis, [email protected].

In 2020 is een pilot gestart met een aandachtsfunctionaris op de Spoedeisende hulp (SEH) van OLVG ziekenhuis en in de arrestantenzorg. De eerste groep waar aanvullende inzet op wordt gepleegd zijn patiënten die zich op de spoedeisende hulp presenteren of in arrestantenzorg terecht komen onder invloed van alcohol en/of andere drugs. Het feit dat deze mensen hier terecht komen naar aanleiding van middelengebruik, kan een indicatie zijn dat ze hun gebruik niet meer in de hand hebben.

Doelstellingen van de huidige pilot zijn:

1. Screening, signalering, advisering en eventueel doorverwijzen om herhaling of ernstige toekomstige problemen te voorkomen;

2. Registatie van alcohol- en druggerelateerde problemen op de SEH en bij de arrestantenzorg om zo inzicht te krijgen in aard, omvang en ernst van de problematiek.

Aan de pilot wordt een procesevaluatie gekoppeld. Deze zal worden uitgevoerd door de GGD. Middels deze evaluatie zal onderzocht worden hoe het project verloopt, of de werkzaamheden van de functionaris goed ingepast kunnen worden op een SEH en arrestantenzorg, en hoe het aanspreken van patiënten of arrestanten verloopt. De tevredenheid en input van de patiënten zelf, evenals of zij daadwerkelijk iets met de informatie en het advies hebben gedaan, zijn belangrijke thema’s die terugkomen tijdens een nagesprek.

Routinescreening met AUDIT-C op de SEH.

Haaglanden Medisch Centrum

Contactpersoon: M. van Loon, SEH-arts KNMG, [email protected]

In 2010 is op de Spoedeisende Hulp (SEH) afdeling van het Haaglanden Medisch Centrum (HMC) routinescreening op risicovol alcoholgebruik geïmplementeerd. Dit is opgestart op verzoek van het Partnership Vroegsignalering Alcohol (PVA), waarbij het HMC gesubsidieerd werd. Momenteel loopt er een samenwerking met de verslavingszorg (Brijder) in Den Haag.

Alle patiënten met een alcohol-of druggerelateerd SEH-bezoek worden gevraagd of ze benaderd mogen worden door een verpleegkundige van de verslavingszorg voor een oriënterend en informatief gesprek. Desbetreffende verpleegkundige is 1 dagdeel per week op de SEH en belt dan de mensen die aangemeld zijn. Als de verpleegkundige fysiek aanwezig is, spreekt ze de patiënten direct. Indien nodig, kan de verpleegkundige ook op andere momenten langskomen op de SEH om patiënten te spreken.

Verder doet de verpleegkundige “teaching on the job” oftewel, ze vertelt alle SEH-verpleegkundigen en de artsen wat de verslavingszorg allemaal voor deze patiënten kan betekenen, hoe ze het gesprek aan kunnen gaan met de patiënten, etc. Door middel van bewustwording en frequente scholing is de verwachting dat de SEH-verpleegkundigen en artsen blijven vragen naar alcohol- en drugsgebruik.

Jongeren t/m 23 jaar met een alcohol-of drugsgerelateerd SEH-bezoek worden vanaf de SEH aangemeld bij Indigo, het voorlichtingsbureau van de GGZ in Den Haag. Daar krijgen zij een informatief gesprek over de gevolgen van alcohol- en drugsgebruik en wordt zo nodig een vervolgbehandeling opgestart.

Beide initiatieven worden gemonitord.

Inventarisatie alcoholbeleid binnen Nederlandse ziekenhuizen en mogelijkheden EPD alcoholregistraties, KNO.

Leiden Universitair Medisch Centrum

Contactpersoon: J. C. Jansen, KNO-arts/Hoogleraar LUMC, [email protected]

In het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) is een KNO-arts gestart met een tweeledig project:

1. Er wordt onderzoek gedaan naar het alcoholbeleid binnen alle ziekenhuizen door Nederland. Er is een inventarisatie uitgevoerd bij alle 72 Nederlandse ziekenhuizen die een openbaar toegankelijk alcoholbeleid geformuleerd hebben. Hieruit bleek dat enkel het Antonius ZH Nieuwegein, Diaconessenhuis Utrecht, OLVG Amsterdam en Isala Zwolle iets relevants over alcohol(beleid) op hun website hebben geplaatst.

2. De vroegsignalering in de dagelijkse praktijk van het LUMC wordt nader onderzocht. Zo zal er worden gekeken naar de mogelijkheden van het elektronisch patiëntendossier (EPD) en de manier waarop intoxicaties hierin worden vastgelegd binnen de KNO-afdeling. Momenteel heeft het EPD heeft de mogelijkheid om gestandaardiseerd intoxicaties (roken, alcohol en drugs) vast te leggen.

Poli Ouderen en Alcohol binnen St Jansdal Harderwijk & Behandelaanbod voor alcoholproblematiek binnen centrum voor ouderenpsychiatrie.

GGZ Centraal Ermelo i.s.m. St Jansdal.

Contactpersoon: F. Spoelstra, Ambulant Psychiatrisch Verpleegkundige GGZ Centraal, [email protected].

Al sinds lange tijd is er sprake van samenwerking tussen GGZ centraal en het Sint Jansdal. Zo zijn er meerdere poli’s aanwezig van de GGZ binnen het ziekenhuis. Eerder was er een fysieke poli aanwezig voor ouderen & verslaving, sinds de afgelopen twee jaar is de werkwijze gewijzigd en zijn er vanuit het centrum van ouderenpsychiatrie aandachtsfunctionarissen ouderen & verslaving die contact onderhouden. De werkwijze is hetzelfde gebleven.

Wanneer in het ziekenhuis bij opname van een patiënt geconstateerd wordt dat er mogelijk sprake is van afhankelijkheid van alcohol of medicatie kan de GGZ ingeschakeld worden. Het mooist is dat aanmeldingen zo spoedig mogelijk gedaan worden en dat de patiënt al in het ziekenhuis voorlichting kan krijgen en mogelijk gemotiveerd kan worden om behandeling te volgen. De behandelopties zijn 1) ambulant programma leefstijltraining (8 à 10 sessies, thuis, middels werkboek CGT middelengebruik) 2) middelengroepbehandeling (deeltijdgroep 1 dag 1 maal per week) 3) of een detox opname klinisch 3 à 4 weken. Verwijzing kan naast het ziekenhuis ook plaats vinden door huisarts of andere verwijzers.

De aandachtsfunctionaris zorgt ervoor dat het onderwerp ouderen en verslaving uitgedragen wordt en waar mogelijk bekendheid heeft en krijgt. Bijvoorbeeld door voorlichtingsbijeenkomsten te verzorgen in het ziekenhuis of bij bijeenkomsten van huisartsen, deelname en bijdrage aan symposia, nieuwsbrief naar verwijzers etc. Het onder de aandacht brengen en houden is altijd nodig.

Naast deze samenwerking met het ziekenhuis, doet GGZ Centraal zelf ook aan signalering binnen hun eigen instelling voor patiënten doordat de AUDIT-C onderdeel is van de intake-vragenlijst (in ieder geval binnen het ambulante team, andere teams nog onduidelijk). Indien er sprake is van (risico op) alcoholproblematiek wordt dit bespreekbaar gemaakt. Tevens wordt de MATE vragenlijst ingevuld. Voor (oudere) patiënten kan daaropvolgend, afhankelijk van de ernst van de problematiek, het ambulante programma Leefstijl Training aangeboden worden (behandeloptie 1). Vaak start een patiënt met het individuele, ambulante programma Leefstijl Training en stroomt deze door naar de middelengroep behandeling (behandeloptie 2). Indien het alcoholgebruik fors is, is er op de kliniek van GGZ Centraal de mogelijkheid voor een detox-opname.

Lees het interview met projectleider Folkje Spoelstra >

Alcoholvroegsignalering in de GGZ middels TeleScreen.

Lionarons GGZ

Contactpersoon: M.W.J. Noteborn, Manager Ketenzorg, [email protected].

Mensen met psychische klachten die naar een GGZ-instelling worden verwezen, krijgen vaak te maken met een lange wachttijd die, afhankelijk van de problematiek, enkele weken tot maanden kan duren. Om cliënten sneller passende zorg te kunnen bieden, is Lionarons GGZ in 2019 met toestemming van zorgverzekeraars CZ en VGZ gestart met het screenen van cliënten, vóórdat zij op de wachtlijst worden geplaatst. De screening vindt plaats door middel van een gevalideerd online triage-instrument, de TeleScreen. Deze wordt aangeboden door Embloom [De juiste zorg op de juiste plek: Wachtlijstproblematiek in de ggz (embloom.nl)]. De TeleScreen brengt de actuele zorgbehoefte van de cliënt in kaart. Tevens wordt de aanwezigheid van medische, psychosociale en omgevingsproblemen uitgevraagd, omdat deze problemen een belangrijke rol kunnen spelen in het ontstaan of voortbestaan van psychische stoornissen. Vervolgens worden stapsgewijs (en adaptief) de meest voorkomende DSM-5 stoornissen in kaart gebracht, waarvan één onderdeel middelengebruik is. Momenteel worden hier nog criteria van de DSM-5 uitgevraagd, maar met het oog op vroegsignalering wordt ervoor gezorgd dat er altijd inzicht zal zijn in hoeveel iemand drinkt. Nadat de cliënt de online vragenlijst heeft ingevuld, volgt er een telefonisch triagegesprek met een triagepsycholoog van Embloom. Deze heeft ruime ervaring op het gebied van online triage. In het telefoongesprek worden de antwoorden op de vragenlijst verder verhelderd en de hulpvraag van de cliënt verduidelijkt.

Op basis van de TeleScreen-antwoorden en de telefonische triage wordt een rapport opgesteld met een werkhypothese, inclusief echelonadvies gebaseerd op de huidige richtlijnen. Door middel van deze screening heeft de instelling in korte tijd, naast de verwijsbrief van de huisarts, een volledige inschatting van de problematiek en inzicht in het te volgen traject. Vervolgens wordt het TeleScreenverslag aan de voordeur van Lionarons GGZ samen met de verwijsbrief beoordeeld door een team van (GZ-)psychologen, verpleegkundig specialist GGZ en/of psychiater. Dit wordt de pre-intake genoemd. Wanneer Lionarons GGZ een passend behandelaanbod heeft, wordt de cliënt ingeschreven op de wachtlijst voor behandeling. Is er geen passend aanbod dan wordt de cliënt terug verwezen naar de huisarts voor een passendere verwijzing. Hierover krijgt de huisarts of POH-GGZ altijd een telefonisch advies. Een definitieve classificatie en behandelinsteek worden vervolgens tijdens de intakefase bepaald, nadat verder onderzoek naar de klachten heeft plaatsgevonden. In veel gevallen blijkt er tijdens de screening naast de psychische klachten ook sprake te zijn van problematisch alcoholgebruik. Dit was in veel gevallen nog niet bekend bij de verwijzer. Met een gericht advies op basis van de TeleScreen-rapportage kan de verwijzer zijn patiënt in dat geval verwijzen naar een passend hulpaanbod.

De inzet van de TeleScreen aan de voordeur van de GGZ is door VGZ benoemd tot Good Practice voor Zinnige Zorg: Samen werken aan zinnige zorg (cooperatievgz.nl).


Producten en informatie voor de tweede lijn

Achtergronddocument: Risico’s van alcoholgebruik en samenhang van problematiek met alcoholgebruik

Om meer bewustwording te creëren over de schadelijke effecten van alcohol…

Factsheet netwerkaanpak
Jeroen Bosch Ziekenhuis

De factsheet beschrijft de verschillende stappen die op de klinische afdelingen…

Handreiking Implementatie vroegsignalering alcoholproblematiek in ziekenhuizen

Deze handreiking beschrijft de vier stappen om (vroeg)signalering van alcoholproblematiek te…

Handreiking: implementatie (vroeg)signalering alcoholproblematiek in de GGZ

Implementatiekaart netwerk: van spreekkamer naar leefstijlinterventie

Wat zijn de meest recente cijfers over alcoholgebruik onder jongeren en…

Implementatiekaart netwerk: van spreekkamer naar leefstijlinterventie
Handvatten voor het inrichten van een netwerk van professionals rondom het ziekenhuis …. voor leefstijlbegeleiding…

Implementatie (vroeg)signalering alcoholproblematiek voor GGZ-professionals in Nederland
Algemene handreiking voor GGZ-professionals in Nederland…

Zakkaart gezondheidsrisico’s en bespreken alcoholgebruik in de GGZ
Stap voor stap alcoholgebruik bespreekbaar maken…

Zakkaart gezondheidsrisico’s en alcoholgebruik in ziekenhuizen
Stap voor stap alcoholgebruik bespreekbaar maken…

In de media

Literatuur

  • Biomarkers die duiden op alcoholproblematiek:
    • Cabezas, J., Lucey, M. R., & Bataller, R. (2016). Biomarkers for monitoring alcohol use. Clinical Liver Disease8(3), 59.
    • Gough, G., Heathers, L., Puckett, D., Westerhold, C., Ren, X., Yu, Z., … & Liangpunsakul, S. (2015). The utility of commonly used laboratory tests to screen for excessive alcohol use in clinical practice. Alcoholism: Clinical and Experimental Research39(8), 1493-1500.
  • Publicaties van leden van het SVA:
    • van Loon, M., van Gaalen, A. C., van der Linden, M. C., & Hagestein-De Bruijn, C. (2017). Evaluation of screening and brief intervention for hazardous alcohol use integrated into clinical practice in an inner-city emergency department. European Journal of Emergency Medicine24(3), 224-229.
    • van Loon, M., Van der Mast, R. C., van der Linden, M. C., & van Gaalen, F. A. (2020). Routine alcohol screening in the ED: unscreened patients have an increased risk for hazardous alcohol use. Emergency medicine journal37(4), 206-211.

Heeft u vragen over het (vroeg)signaleren van problematisch alcoholgebruik in de tweede lijn? Neem dan contact met ons op.

Scroll naar boven