In gesprek over alcohol

Hoe eerder problematisch alcoholgebruik wordt aangepakt, hoe groter de kans is op herstel. Dus door snel te handelen kan ernstige gezondheids- en maatschappelijke schade worden voorkomen. Want bij de eerste signalen zijn mensen vaak nog heel goed in staat om zelf hun gedrag te veranderen. Als er eenmaal sprake is van verslaving wordt dit veel lastiger. Mensen met eerste signalen van alcoholproblematiek moeten hier vaak door een ander (naasten, vrijwilligers of professional) op worden gewezen, zodat ze zelf de relatie kunnen leggen tussen de eerste klachten en het eigen alcoholgebruik. Als zorgprofessional kun je hier een belangrijke rol in spelen.

Veel problemen en zorgen door alcoholgebruik zijn te voorkomen. Dat kan door op tijd de juiste hulp te bieden. Bekijk de inspiratiesheet 7 redenen om in gesprek te gaan over alcoholgebruik, met praktische tips voor het gesprek en het vervolg.

1. Alcoholgebruik kan voor lichamelijke, mentale en sociale problemen zorgen, ook als iemand niet verslaafd is.
2. Veel mensen in Nederland drinken meer dan goed is voor hun gezondheid.
3. Mensen kennen niet altijd de risico’s van alcohol.
4. Het helpt om er snel bij te zijn als iemand te veel drinkt.
5. Er rust een taboe op praten over alcoholgebruik. Hierdoor komen mensen onnodig in de problemen.
6. Een simpele vraag kan genoeg zijn om iemand aan het denken te zetten.
7. Als zorgprofessional hoef je niet alles zelf op te lossen.

Lees  meer over de redenen om in gesprek te gaan en download de inspiratiesheet: 7 redenen om in gesprek te gaan over alcoholgebruik – Trimbos-instituut

Leefstijl krijgt een steeds belangrijkere rol in de spreekkamer. Waar leefstijl tot voor kort vooral gezien werd als middel voor preventie van aandoeningen, wordt het nu ook in toenemende mate ingezet in de behandeling van chronische ziekten. Voeding, minder alcohol drinken, niet roken, beweging, ontspanning, slaap, sociale contacten en zingeving dragen positief bij aan de behandeling van onder andere COPD, hart- en vaatziekten, psychische problemen en diabetes.

Het vragen naar alcoholgebruik in het kader van een gezonde leefstijl is een standaard onderdeel van het zorggesprek.

Er zijn allerlei signalen die kunnen wijzen op beginnende (of al zwaardere) alcoholproblematiek. Het herkennen en benoemen ervan kan een aanleiding zijn om een gesprek over alcoholgebruik aan te gaan.

• Jongeren tot 25 jaar
• Ouderen (55+)
• Mensen met een kinderwens en vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven
• Verkeersdeelnemers
• Mensen die bepaalde medicijnen slikken
• Mensen met ernstige psychische of lichamelijke gezondheidsproblemen
• Risico’s en maatschappelijke schade

Alcoholgebruik heeft gevolgen op de korte en op de langere termijn. Denk bij acute gevolgen aan verkeersongevallen of betrokken raken bij geweld. Langetermijngevolgen zijn lichamelijke klachten (o.a. verhoogd risico op kanker, hart- en vaatziekten en structurele hersenschade), mentale klachten (bijvoorbeeld depressie, angststoornissen) en verslavingsproblematiek. Al deze gevolgen hebben ook financiële consequenties voor de maatschappij als geheel.

Soms kan een impactvolle levensgebeurtenis ook van invloed zijn op het alcoholgebruik. Dit kan twee kanten opgaan: iemand kan meer of minder gaan drinken. Meer alcohol drinken zien we vaker bij een scheiding of het overlijden van een dierbare, maar ook bij pensionering of in het algemeen als iemand meer vrije tijd krijgt. Ga daarom ook het gesprek over alcohol aan als u weet dat er een levensgebeurtenis speelt.

Fysieke signalen

• Maag- en darmklachten
• Onverklaarde hartkloppingen
• Overmatig transpireren
• Overgewicht
• Vermoeidheid
• Spider naevi (rode bultjes met daar omheen zichtbare bloedvaatjes)
• Erythemateus en oedemateus gezicht (rood en gezwollen)
• Afwijkende bloedwaarden
• Neuropathie
• Aanwezigheid van alcoholgeur of andere sterke geuren ter maskering

Lees hier meer over alcohol en lichamelijke gezondheid

Wat te doen bij vermoeden van drankproblemen?

Uitvragen
Als je vermoed dat er sprake is van alcoholproblematiek is het goed om dit verder uit te vragen. Je kunt hiervoor de leidraad gebruiken uit de handleiding In gesprek over alcoholgebruik of het stappenplan van de website alcoholbespreken.nl.  Voordat je verder vraagt naar het alcoholgebruik is het van belang om hiervoor toestemming te vragen bij de cliënt. Als iemand niet wil, moet je dat als professional altijd respecteren. Wellicht wil iemand er op een ander moment wel over praten.

• Lees meer over bespreekbaar maken van alcoholproblematiek.
  • Handleiding In gesprek over alcoholgebruik
  • Alcoholbespreken.nl – Signaleren en bespreekbaar maken

Screeningsinstrument
Als hulpmiddel om in te schatten of er sprake is van risicovol alcoholgebruik kun je gebruik maken van een screeningsinstrument. De meest eenvoudige is de AUDIT-C. Dit is een vragenlijst van drie vragen die inzicht geven in het alcoholgebruik en drinkpatroon. De AUDIT is een lijst van 10 vragen die niet alleen inzicht geven in het drinkpatroon maar ook in een aantal probleemgebieden (bijvoorbeeld niet kunnen stoppen met drinken). Je kunt ze ook stapsgewijs gebruiken: beginnen met de AUDIT-C en als het nodig is de AUDIT laten invullen (of uitvragen).

• Lees meer over de AUDIT en de AUDIT-C.

Zelftest
Niet iedereen staat open voor doorvragen over alcoholgebruik. Je kunt mensen dan aanraden om een (anonieme) zelftest te doen, zoals de zelf-signaleringstest op alles over drinken, of de test op alcoholinfo.nl.
Via Thuisarts.nl/alcohol kan een patiënt of cliënt ook een tijdje een dagboekje bijhouden om beter zicht te krijgen op het alcoholgebruik. Misschien dat iemand naar aanleiding van de uitslag van de test of het dagboekje zelf contact opneemt om over het alcoholgebruik verder te praten.

De Gezondheidsraad heeft vastgesteld dat er geen ‘veilige’ hoeveelheid alcohol is, ieder gebruik kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Naarmate iemand meer drinkt nemen de risico’s toe. Het maakt niet uit of je bier, wijn, sterkedrank, mixdrankjes of cocktails drinkt.

Het advies van de Gezondheidsraad is daarom: géén alcohol drinken is het beste voor de gezondheid.

Wil iemand toch drinken?

• Drink dan niet meer dan 1 glas alcohol op een dag en niet iedere dag.
• Drink ten minste 2 dagen in de week géén alcohol. Zo wordt voorkomen dat het drinken een gewoonte wordt.
• Minder alcohol drinken is altijd beter.

Meer over de risico’s van alcoholgebruik

• Alcohol: een aantal feiten op een rij, informatieblad met belangrijke feiten over de schadelijkheid van alcohol van het Trimbos-instituut.
• Gevolgen van alcohol voor de lichamelijke gezondheid, kennisdossier van het Trimbos-instituut.
• Gevolgen van alcohol voor de mentale gezondheid, kennisdossier van het Trimbos-instituut.
• Informatie over alcoholverslaving van Novadic Kentron, instelling voor verslavingszorg.

Mensen die zich zorgen maken over hun alcoholgebruik of die hun leefstijl willen veranderen, kunnen altijd (zonder verwijzing) terecht bij de huisarts. Zorgverleners in de eerste lijn hebben daarnaast een belangrijke taak in het signaleren van risicovol alcoholgebruik. Dat geldt niet alleen voor de huisarts en praktijkondersteuner maar ook voor andere professionals zoals de diëtist, fysiotherapeut, leefstijlcoach, thuiszorgmedewerker of wijkverpleegkundige.

Tools

• In gesprek over alcoholgebruik – Handleiding Alcoholadvies voor professionals in de eerste lijn en het sociaal domein
• Praktijkhandleiding Leefstijlbegeleiding in de huisartsenpraktijk
• POH Verslaving, website over signaleren en bespreekbaar maken van verslaving in de huisartsenpraktijk
• NHG-standaard Problematisch Alcoholgebruik

De tweedelijnszorg, waaronder ziekenhuizen en de ggz, is een belangrijke plek voor het aangaan van het gesprek over alcoholproblematiek. Omdat mensen daar komen vanwege een gezondheidsprobleem staan ze in het merendeel van de gevallen open voor een gesprek over alcoholgebruik. Het is een teachable moment (leermoment) waar je gebruik van kunt maken.

Tools

• Handreiking: implementatie vroegsignalering alcoholproblematiek in ziekenhuizen
• Handreiking: implementatie vroegsignalering alcoholproblematiek in de GGZ

Voor een effectieve implementatie van vroegsignalering is het van belang dat lokale partijen elkaar weten te vinden en goed met elkaar samenwerken. In het lokale veld kunnen er zo netwerken en zorgketens ontstaan. Bij verslavingszorginstellingen is hiervoor de aandachtsfunctionaris alcohol aangesteld. Deze aandachtsfunctionaris heeft tot taak om het thema vroegsignalering op de agenda te zetten van lokale partners, een lokaal netwerk op te zetten en te zorgen voor deskundigheidsbevordering van lokale zorgverleners. Daarnaast zorgt de aandachtsfunctionaris voor aansluiting met het gemeentelijke alcoholbeleid.

Op de website van Verslavingskunde Nederland vind je meer informatie over de rol van de aandachtsfunctionaris alcohol en hoe je in contact kunt komen met de functionaris in jouw regio: Aandachtsfunctionarissen – Verslavingskunde Nederland

Tools

• In gesprek over alcoholgebruik – Handleiding Alcoholadvies voor professionals in de eerste lijn en het sociaal domein.
• Alcoholbespreken.nl

Een gesprek over alcoholgebruik begint met een goede voorbereiding. Hoe je dat precies doet, lees je in de handleiding In gesprek over alcoholgebruik. Het is belangrijk dat je je van te voren verdiept in de vragen die je kunt stellen (openingsvraag, screeningsvragen) en dat je weet hoe je een neutraal en motiverend gesprek over alcoholgebruik voert. Je weet ook welke materialen je kunt meegeven en tot hoe ver jouw begeleiding gaat. Als je binnen je beroepspraktijk niet de juiste begeleiding kunt geven, is het belangrijk dat je de verwijsmogelijkheden kent, bijvoorbeeld naar de huisarts of de verslavingszorg in je regio. Ook kun je een patiënt of cliënt verwijzen naar (online) zelfhulp.

Motiverende gespreksvoering is de basistechniek voor het voeren van een gesprek over alcoholgebruik. Op de website alcoholbespreken.nl vind je 10 gesprekstips. Het vergt oefening en tijd om een goed motiverend gesprek te kunnen voeren en het is aan te bevelen om een training motiverende gespreksvoering te volgen.

Dit is een overzicht van de 10 tips. Voor verdieping van de tips verwijzen we naar Praten over gebruik – Alcoholbespreken.nl.

1. Sluit aan bij het stadium waar de cliënt zich in bevindt
2. Let op jouw basishouding
3. Durf te vragen en maak het concreet
4. Creëer voorwaarden voor gedragsverandering
5. Gebruik de basisprincipes van motiveren
6. Leer omgaan met weerstand
7. Lok verandertaal uit
8. Weet wat je zegt, ken de do’s en don’ts
9. Geef het de tijd, veranderen is een proces
10. Ken de fasen van gedragsverandering

Een van de gesprekstips is om verandertaal uit te lokken. Het is het beste als de cliënt of patiënt zelf tot de conclusie komt dat het alcoholgebruik moet veranderen en dit ook uitspreekt.

Mocht iemand willen veranderen, dan kun je aan het einde van het gesprek een advies geven. Lees het advies van de Gezondheidsraad. Als dat voor iemand een brug te ver is, geef dan aan dat minder alcohol drinken altijd beter is. Als het nodig is kun je ook adviseren om het alcoholgebruik met de huisarts te bespreken. Mocht iemand niet willen veranderen, accepteer dit en geef aan dat de iemand hier altijd zelf op terug kan komen.

Zelfhulp

• Bekijk de keuzekaart zelfhulp
• www.allesoverdrinken.nl
• ikpas.nl

Interventies en behandelaanbod

• Bekijk de keuzekaart behandelmogelijkheden
• Bekijk het overzicht van specifieke interventies
• Bekijk de contactpersonen voor lokaal aanbod

Ondersteuning voor naasten

• Bekijk het aanbod en tools voor naasten
• De site Help! Mijn dierbare is verslaafd! biedt ondersteuning voor naasten
• Als er sprake is van zwaardere alcoholproblematiek of complexe problematiek kan het beste doorverwezen worden naar een instelling voor verslavingszorg.