Alcoholproblematiek bij ouderen (55-plussers)

Chronische alcoholproblematiek ontwikkelt zich langzaam en wordt vaak pas op latere leeftijd zichtbaar. Daarnaast verandert het lichaam van ouderen, waardoor ouderen gevoeliger worden voor de effecten van alcohol. Ook kunnen ze minder goed tegen alcohol dan jongeren

Ouderen gebruiken meer medicijnen. Alcohol kan de werking van medicijnen beïnvloeden. Ook hebben ouderen meer vrije tijd: dit betekent meer drinkmomenten. Als iemand meer vrije tijd krijgt, en de structuur van werk wegvalt door pensionering, kan een stevige alcoholgewoonte omslaan in problematisch alcoholgebruik of afhankelijkheid.

Alcoholproblematiek bij ouderen is divers

De alcoholproblematiek die zichtbaar wordt bij ouderen is zeer divers, zoals:

• Bestaande alcoholproblemen kunnen verergeren.
• Het effect op de gezondheid. Er is een relatie tussen te veel drinken en ziektes. Veel ouderen gaan bijvoorbeeld minder goed slapen. Alcohol kan hier een versterkend, negatief effect op hebben.
• Het effect op de mentale gezondheid. Er verandert vaak veel voor ouderen met betrekking tot werk, de ervaren gezondheid, woonsituatie (kinderen het huis uit, partnerverlies, kleiner gaan wonen), sociale contacten en mobiliteit. Dat kan zorgen voor negatieve gevoelens. Als je drinkt om negatieve gevoelens te onderdrukken neemt het risico op verslaving in deze periode dus toe.
• Alcohol kan de werking van medicatie verstoren.
• Alcoholgebruik geeft een grotere kans op vallen.
• Alcoholgebruik kan de kans op huiselijk geweld vergroten.

Het belang van vroegsignalering bij ouderen

De groep 55-plussers is heel divers. Grofweg kunnen we de volgende subgroepen onderscheiden:

• 55 – 67 jaar: mensen in de ruim 10 laatste werkzame jaren voor het pensioen
• 65- 74 jaar: mensen in de eerste 10 jaar van het pensioen
• 75-plussers: oudere gepensioneerden

De eerste leeftijdsgroep is vaak nog zeer vitaal, de tweede groep is redelijk vitaal maar begint al meer gezondheidsklachten te ontwikkelen. Bij beide leeftijdsgroepen verstevigt zich bovendien de drinkgewoonte, omdat ze meer vrije tijd hebben, en een relatief ruimer budget. De laatste leeftijdsgroep krijgt steeds meer te maken met gezondheidsklachten en bij deze groep neemt de kans op ongezonde levensjaren sterk toe.

De groep van 55 – 67 jaar is voor zowel het toeleiden naar behandeling als voor preventie het meest relevant. We zien in deze leeftijdsgroep relatief veel alcohol-gerelateerde gezondheidsklachten en problematisch alcoholgebruik. Het is van belang om hier preventief op in te grijpen en waar nodig deze groep tijdig naar behandeling toe te leiden. Herkenning van alcoholproblematiek bij de ouderen is van belang om valincidenten te voorkomen en mentale en gezondheidsklachten niet te verergeren. Ook kan alcoholgebruik dementieklachten versterken. Kortom: alcoholpreventie bij ouderen kan de kwaliteit van leven verbeteren.

Alcoholproblematiek herkennen bij ouderen

Eerste- en tweedelijnszorg

In de eerste- en tweedelijnszorg zijn overmatige drinkers op leeftijd te herkennen aan medische klachten die met het alcoholgebruik te maken kunnen hebben, zoals:

• vermoeidheid;
• maagdarmstoornissen en aandoeningen van slokdarm, maag, lever en alvleesklier;
• gewichtsproblemen (gewichtstoename, obesitas, ondergewicht);
• tremoren, hartkloppingen, overmatig transpireren;
• letsels door ongevallen;
• slapeloosheid, psychosociale klachten, gedragsproblematiek (geweld), problemen op het werk, contacten met de politie, gebruik van drugs;
• huidafwijkingen (zoals een rood gezicht);
• seksuele problemen (impotentie);
• gezinsproblematiek (scheiding);
• rijden onder invloed;
• bepaalde vormen van kanker.

Bron: NHG-Zorgmodule Leefstijl Alcohol (volledige tekst) | NHG

Werksituatie

Ook op het werk kunnen alcoholproblemen van oudere werknemers zichtbaar worden. Signalen die kunnen duiden op alcoholproblematiek: vaak borrels bezoeken, ongeremde alcoholconsumptie, veel verzuim, een alcoholgeur op het werk of het verwaarlozen van het werk..

Sociale omgeving

Overmatig alcoholgebruik en alcoholproblemen worden vaak het eerst gesignaleerd door de sociale omgeving van de drinker en dan vooral door naasten en vrijwilligers die in aanraking komen met deze ouderen. Zij gaan vaak af op hun intuïtie of het ‘niet-pluis-gevoel’.

Signalen die dit gevoel kunnen aanwakkeren zijn:

• het ruiken van een alcoholgeur bij een bezoek
• het signaleren van alcoholgebruik op vroege tijdstippen van de dag
• rijden onder invloed
• verwaarlozing van het uiterlijk
• verwaarlozing van het huishouden
• kwijtraken van de structuur op zijn of haar leven.

Gesprek en interventie bij ouderen

Op hulp zoeken voor alcoholproblemen heerst nog steeds een stigma. De drempel om hulp te zoeken kan ook voor 55-plussers groot zijn. Een open en niet-veroordelend gesprek over het alcoholgebruik kan helpen, bijvoorbeeld door naasten en vrijwilligers, of zorgprofessionals in de eerste en tweede lijn. In de werksituatie ligt het bespreekbaar maken van alcoholproblematiek extra gevoelig. De werknemer is vaak zeer terughoudend in het delen van deze privé-gevoelige informatie, omdat deze gevolgen kan hebben voor de arbeidsrelatie. Voor het bespreekbaar maken van alcoholproblematiek in de werksituatie verwijzen we naar de informatie over alcohol en werknemers

Motiverend advies en kortdurende interventie

Een motiverend advies en kortdurende interventies kunnen door zorgprofessionals in alle geledingen van de zorg voor ouderen worden ingezet. Onderzoek laat zien dat deze interventies net zo goed werken voor ouderen als voor andere volwassenen1. Het aangewezen instrument is Moti-55 . Moti55 kan door preventiewerkers van de instellingen voor verslavingszorg worden gegeven, maar is ook middels een E-learning voor zorgprofessionals in de eerste en tweede lijn, en mogelijk ook voor vrijwilligers beschikbaar.

In veel gevallen kunnen ouderen ook gestimuleerd worden om deel te nemen aan E-health/zelfhulpprogramma’s zoals Minder drinken of de Maxx-app. Voor een deel van de ouderen is deze optie minder geschikt omdat ze over onvoldoende ‘digitale’ vaardigheden beschikken.

De deelname aan acties zoals IkPas kan op een laagdrempelige manier de bewustwording van de alcoholproblematiek vergroten en de eerste stap zijn op weg naar een meer verantwoord alcoholgebruik. IkPas was tot voor kort alleen maar beschikbaar ten tijde van de campagnes Dry January en 40 dagen geen druppel (vastenperiode), maar kan nu ook individueel en in teams gedaan worden op elk gewenst moment in het jaar. Actieve screening van alcoholproblematiek in de eerste- en tweedelijnszorg gericht op de groep 55 – 67 jaar draagt ook bij aan de preventie van ernstige alcoholproblematiek op oudere leeftijd.

Producten en meer informatie