Interview met Folkje Spoelstra over een beladen leefstijlthema

Praten over alcohol. Doe je dat veel?

Het is onderdeel van mijn werk. Dus ja. Ik werk als ambulant psychiatrisch verpleegkundige en ben vanuit ons centrum voor ouderenpsychiatrie van Ggz centraal aandachtsfunctionaris ouderen en verslaving. Ik voer gesprekken over alcohol met mensen die bijvoorbeeld vanuit het ziekenhuis St. Jansdal of de huisarts worden doorgestuurd. Vanuit mijn rol als hulpverlener kan ik gericht praten over alcoholgebruik, maar dat is lastiger bij mensen die nog geen problemen hebben of ervaren.

Is alcoholgebruik een beladen thema?

Ja, zeer zeker. Inmiddels weet iedereen wel dat roken schadelijk is en dat te weinig bewegen en overmatig eten bijdraagt aan overgewicht. Daar mag je als zorgprofessional wel naar vragen. Maar een gesprek over alcoholgebruik is een ander verhaal.  ‘Je komt toch zeker niet aan mijn borrel.’ ‘Wat is er mis, met een wijntje op z’n tijd?’ ‘Ik wil overal mee stoppen maar niet met drinken.’ Het zijn zomaar wat reacties die ik in mijn werk maar ook privé krijg. Er is weerstand. Het zit ook niet in ons eigen systeem om vragen te stellen over alcohol als de problemen niet zichtbaar zijn. Je voelt een soort gêne om er naar te vragen.

Hoe komt dat?

Mensen vinden alcohol lekker, zegenieten ervan en zijn bang dat we ze ook nog hun laatste pleziertje afnemen. Behalve de mensen die problemen ervaren bij veelvuldig alcoholgebruik, die ervaren het ‘lekker’ veelal niet meer. We vinden het in onze maatschappij volstrekt normaal dat iemand alcohol drinkt en eigenlijk vinden we het ook normaal dat iemand te veel drinkt. Mensen zien het probleem niet, of anders gezegd er is weinig probleembesef. De meeste mensen leggen zelf geen relatie met klachten die ze hebben zoals slecht slapen, depressie, vermoeidheid, concentratieproblemen en geheugenproblemen. Laat staan dat ze een verband leggen met hart- en vaatziekten en kanker. Mensen willen het niet horen dat er een problematische kant aan drinken zit. Er is nog veel onwetendheid en ontkenning.

Wat is de kunst van een goed gesprek over alcohol?

Open vragen stellen zonder te oordelen. Niet het stigma van de alcoholist opleggen. Omdat overmatig drinken bij zo ongelooflijk veel ziektebeelden een rol speelt, heb je als zorgprofessional vaak een logische ingang om op een open manier te vragen naar alcoholgebruik. Bijvoorbeeld in relatie tot medicijnengebruik of een kwaal die iemand heeft. Vervolgens probeer je de client te motiveren het drinkgedrag te veranderen. Bij mij in de praktijk dus motiveren om te minderen of te stoppen met drinken.

Ik geef natuurlijk wel advies maar ik ga nooit de strijd aan met een client, zo van: “jij moet dit of jij moet dat.” Nee, ik probeer mensen zelf te laten nadenken over hun alcoholgebruik door ze een dagboekje te laten bijhouden, afspraken te maken om pas later op de dag te beginnen met drinken, uit te stellen en de zucht naar alcohol te verdragen. Ga voor jezelf na wat de voordelen zijn om te minderen. Wat zijn de nadelen als je door blijft drinken? Die vragen moet je stellen.  

De cliënt maakt de voor- en nadelenbalans op, neemt zelf de beslissing en stelt eigen doelen. Vervolgens kan ik helpen om die doelen te bereiken. Daar maken we dan met elkaar concrete afspraken over.

Als mensen eenmaal open staan voor een goed gesprek is het voor hen vaak een hele opluchting. Zware drinkers weten in hun achterhoofd vaak wel dat ze te veel drinken. Maar ze hebben hun alcoholprobleem voor zichzelf ontkend en voor hun omgeving verborgen gehouden. Als we doorpraten hoor ik verhalen hoe dat werkt. Op een verjaardag wordt bijvoorbeeld weinig gedronken, dat valt te veel op. Thuis gaat vervolgens de rem er af en wordt er stevig doorgedronken.

De vijf A’s om zelfmanagement te stimuleren
■ Achterhalen: vraag de patiënt om ervaringen en behoeften te noemen.
■ Adviseren: verklaar deze ervaringen en behoeften en geef informatie op maat.
■ Afspreken: help bij het stellen van haalbare doelen en neem gezamenlijk besluiten.
■ Assisteren: help bij persoonlijke barrières en ga na of er behoefte is aan extra ondersteuning.
■ Arrangeren: maak samen een specifiek plan voor (vervolg)ondersteuning

(NHG, 2015, nhg-zelfmanagement.pdf)

Je ziet in je praktijk veel ouderen. Je zou denken dat die toch wel weten hoe schadelijk alcohol is.

Dat is toch niet het geval. Ook bij ouderen is de kennis over de schadelijke kant van alcohol beperkt. Ze hebben veel somatische en vaak ook psychische klachten en denken dat ze kunnen blijven doordrinken zonder gevolgen.

Ik moet ze uitleggen dat het lijf die hoeveelheden alcohol die ze drinken niet meer aankan. Ik moet ze de impact van alcohol laten zien op het lichaam, het geheugen en mentale problemen zoals somberheid. We moeten met preventie veel meer focussen op de oudere doelgroep. Daar is heel veel winst te behalen.

---

Hoe maken we ouderen meer bewust van de schadelijke kant van alcohol?

Misschien richten we ons in de campagnes en preventie-activiteiten te veel op jongeren. Dan lijkt het of alleen jongeren problemen hebben met alcohol. Dus laat op een niet-belerende manier zien dat alcoholproblemen ook bij ouderen voorkomen. De actieweek Zien drinken, doet drinken vind ik mooi en acties als Ikpas kunnen bijdragen aan de bewustwording bij ouderen. Ik doe er zelf ook aan mee en het is een geweldige manier om te ondervinden hoe doordrenkt de hele maatschappij is van alcohol. Je oog valt op de reclames, dat alcohol overal beschikbaar is, de wijnclubs en bieravonden.  Je merkt vooral hoe lastig het is als je (even) niet meer drinkt. Overal moet je je ineens verantwoorden. De vragen die op je afkomen. Waarom drink jij niet? Doe niet zo ongezellig. Ik gebruik Ikpas ook in mijn groepen. Door Ikpas word je je meer bewust van de rol van alcohol in de maatschappij en daardoor wordt het thema ook bespreekbaarder. Het zou veel bekender moeten zijn.

Meer informatie

Meer informatie over Motiverende gespreksvoering: Ouderen (55-plussers) en alcoholproblematiek
IkPas