Werkgroepen SVA

Onderzoek wijst uit dat alcohol rondom de zwangerschap samenhangt met verminderde vruchtbaarheid, miskramen, vroeggeboorte, een laag geboortegewicht en FAS (foetaal alcohol syndroom). Van geen enkele hoeveelheid alcohol kan met zekerheid gesteld worden dat dit ongevaarlijk is voor het ongeboren kind (Gezondheidsraad). Daarom adviseert de Gezondheidsraad vrouwen om geen alcohol te drinken als ze zwanger willen worden, zwanger zijn of als ze borstvoeding geven, de zogenoemde nulnorm. Ook alcoholgebruik door de vader in de 4 weken voor de zwangerschap wordt afgeraden, omdat dat zorgt voor een verminderde vruchtbaarheid en lagere kwaliteit van het sperma.

In de Taskforce Alcoholvrije Start zijn professionals in de geboortezorg vertegenwoordigd van de volgende organisaties: NVOG, KNOV, Nederlands centrum Jeugdgezondheid, Vereniging Arts en Leefstijl, Trimbos-Instituut, Kenniscentrum Kraamzorg en CPZ. De werkgroep wordt mogelijk uitgebreid op basis van inhoudelijke onderwerpen.

Taskforce Alcoholvrije Start stelt zich tot doel om de kennis te vergroten over de aanpak van vroegsignalering van alcoholgebruik binnen de geboortezorg. Onder deze doelgroep vallen de vrouwen die zwanger willen worden, zwanger zijn, de moeders die borstvoeding geven én om de partners van deze vrouwen.

Onze aanpak richt zich op 3 pijlers:

1. We geven meer inzicht in de onderbouwing van de nulnorm voor professionals en organisaties in de geboortezorg. Daarmee dragen we zorg voor eenduidige communicatie over de nulnorm naar de doelgroepen zoals hiervoor benoemd. We geven extra aandacht aan het bereiken van de vrouwen die zwanger willen worden en hun partners (preconceptiefase), omdat deze groep vaak nog niet in beeld is en bekend is dat ze nog regelmatig alcohol drinkt.
2. We inventariseren welke interventies, tools en zorgpaden over alcoholgebruik er al zijn voor professionals in de geboortezorg en waar nodig vullen we deze aan. Er wordt een multidisciplinaire werkwijzer opgesteld. We ondersteunen de professionals in hun vaardigheden en tools om vrouwen en hun partners zo vroeg mogelijk te motiveren tot gedragsverandering.
3. We doen een inventarisatie naar andere lopende projecten die overlappen met ons project of die daar aanvullend op zijn. We onderhouden contacten met deze projecten om waar mogelijk samen te werken.

• In een onderliggend project is een nulmeting over de vroegsignalering van alcoholgebruik onder verloskundigen verricht. De uitkomsten van deze nulmeting zijn te vinden in de webshop van het Trimbos Instituut (gratis download).
• Per 1 december 2021 is ‘Mijn nuchtere baby‘ beschikbaar. Dit hulpmiddel helpt zwangeren bij het laten staan van alcohol tijdens hun zwangerschap. Bijzonder van dit hulpmiddel is dat hun partners, vrienden en familie zich dus ook kunnen inschrijven en meedoen. Als (extra) steun in de rug voor de zwangere. Ook voor centering pregnancy groepen kan dit een fijn hulpmiddel zijn. Verloskundigen kunnen hiernaar verwijzen.

Voor meer informatie over het thema zwangerschap en vroegsignalering op deze website. Over de Taskforce Alcoholvrije Start van het SVA kunt u contact opnemen via het mailadres: [email protected]

Vroegtijdige herkenning van alcoholmisbruik en alcoholafhankelijkheid is van groot belang, omdat interventies in een vroeg stadium de beste kansen geven. Alcoholproblemen worden echter lang niet altijd herkend; voordat iemand zijn / haar problemen voor zichzelf en anderen wil erkennen, is men het stadium van preventie doorgaans al ruimschoots gepasseerd. Inzet op vroegsignalering is derhalve essentieel. Deze werkgroep richt zich op vroegsignalering bij jongeren/jong volwassenen op het VO, MBO, HBO en WO.  Signalering kan al plaats vinden wanneer er nog geen sprake is van ernstige problematiek. De jongere heeft in veel gevallen nog een compleet en ondersteunend sociaal netwerk, in sommige situaties echter niet. Jongeren zijn het beste te bereiken via de setting school en de setting vrije tijd.

Visie

Vroegsignalering van problematisch alcoholgebruik en vroegbehandeling zitten aan de ‘voorkant’ van de zorg. De drinker zelf, zorgprofessionals, schoolomgeving/docenten hebben voldoende kennis om signalen van problematisch alcoholgebruik te herkennen en drinkers te motiveren om te veranderen of zorg te zoeken.

Ambitie

De ambitie van het SVA werkgroep JGZ is bijdragen aan het verbeteren van de vroegsignalering bij jongeren/jong volwassenen op het VO, MBO, HBO en WO en het van hieruit verbeteren van begeleiding/hulp. Jongeren onder de 18 jaar drinken geen alcohol en jongeren boven de 18 jaar houden zich aan de norm verantwoord alcoholgebruik.

Het eerste jaar heeft de werkgroep een knelpuntenanalyse gemaakt. Op basis van literatuur en de conclusies uit de knelpuntenanalyse heeft de werkgroep een aantal aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen zijn uitgewerkt in een plan van aanpak tot het einde van 2021. De werkgroep heeft de volgende acties geformuleerd:

• Actualiseer de handreiking vroegsignalering alcoholgebruik bij jongeren
• Zorg voor een goede afstemming tussen de werkgroep jongeren, Gezond School en Helder op School.
• Analyseer hoe de gegevens van de studentenmonitor en jongvolwassenmonitor gebruikt kunnen worden voor vroegsignalering.
• Bouw een netwerk op om vroegsignalering uit te breiden naar de doelgroep studenten MBO/HBO/WO en werkenden.

De werkgroep heeft de handreiking ‘Signaleren, screening en kortdurende interventie van risicovol alcoholgebruik bij jongeren’ voor professionals geactualiseerd. Deze handreiking biedt professionals die werken met jongeren (medewerkers van GGD’en, preventiewerkers, scholen) praktische tips, adviezen en informatie over het tijdig signaleren en bespreekbaar maken van vermoedelijk (problematisch) alcoholgebruik. Om professionals te ondersteunen in het dagelijks gebruik van de handreiking zijn speciale werkkaarten ontwikkeld. De handreiking en werkkaarten zijn op deze website te vinden bij Jeugd en alcoholproblematiek.

Voor meer informatie of het volledige werkplan kan contact opgenomen worden met de projectleider: Grea van der Lee via het contactformulier.

Problematische alcoholgebruik komt veel voor bij ouderen. Zij kampen met pijn, verlies van dierbaren of eenzaamheid, of gaan meer drinken als invulling van hun tijd na hun pensioen. Er komen meer ouderen door de vergrijzing, hun lichaam breekt de alcohol minder af, zij combineren vaak alcohol- en medicijngebruik en dat is slecht voor hun gezondheid. Tegelijkertijd verkeren ouderen in een levensfase waarin zij minderen en stoppen met werken en de tweede helft van hun leven graag willen genieten van de geneugten des levens. Alcohol neemt daarin onlosmakelijk een belangrijke plaats in.

In onze samenleving krijgt wat problematisch alcoholgebruik betreft de jeugd heel veel aandacht, waardoor voor deze leeftijdsgroep relatief veel interventies zijn ontwikkeld. Sluipend is echter het probleem bij ouderen toegenomen, het preventie-aanbod is echter nog onderontwikkeld. In het Nationaal Preventieakkoord is daarom opgenomen dat ouderen een doelgroep is waar specifieke aandacht voor moet zijn.

Doelstelling van de werkgroep ouderen is het vroegtijdig signaleren en bespreken van overmatig/zwaar en/of problematisch alcoholgebruik bij ouderen (55-plussers, met de nadruk op 65-plus), het toeleiden naar hulp in de eerste- en tweedelijnszorg te optimaliseren en daarmee het alcoholgebruik van ouderen te verminderen.

We willen dat de eerder geschetste signalerings- en zorgroutes elkaar beter weten te vinden, elkaar versterken en vooral met elkaar samenwerken.

1. Opzetten van de werk- en kennisstructuur voor het kunnen uitvoeren van het deelactieplan ‘Alcohol en Ouderen’. Dit gebeurt door het vrijstellen van aandachtsfunctionarissen ‘Ouderen en alcohol’ bij preventieafdelingen van de verslavingszorg in Nederland, te beginnen in vijf regio’s (2021), in 2022 uit te breiden naar 10.
2. Aandacht voor bewustwording en agendasetting (aan de hand van regionale actieplannen. Hierin kan de interventie IkPas/40 dagen geen druppel een belangrijke rol vervullen.
3. Uitvoeren van netwerkanalyses ter voorbereiding van de implementatie van kansrijke interventies. Een junioronderzoeker vanuit de Academische werkplaats verslaving bij Tranzo ondersteunt de regio’s bij het uitvoeren van deze analyses
4. Ontwikkelen Naastenmodule voor 55-plussers. Deze sluit aan bij de producten van de werkgroep Naasten binnen project V van Verslavingskunde Nederland binnen het SVA.
5. Ontwikkelen en positioneren rol vrijwilligers in de vroegsignalering en screening. Opstellen competentieprofiel. Hiertoe zijn door de KBO-PCOB in een eerder stadium een aantal ideeën ontwikkeld.
6. Het opzetten van pilotprojecten. Hierbij wordt tevens aangesloten bij de in het kader van de call Werkzame Elementen van ZonMW op te zetten pilot in Zuid-Limburg (2021-2025).

Neem voor meer informatie contact op met:

Rob Bovens of ga naar het thema ouderen op deze website.

Jaarlijks sterven 35.000 Nederlanders door roken, overgewicht of probleemdrinken. Door dit aan te pakken, kan de gezondheid van heel veel Nederlanders verbeteren. De bedrijfsarts heeft hier natuurlijk ook een belangrijke rol in. Daarom ondertekende de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) vorig jaar het Nationaal Preventieakkoord. Op het thema alcohol is de NVAB partner in het Samenwerkingsverband Vroegsignalering  Alcoholproblematiek (SVA) en verantwoordelijk voor een project dat zich richt op de werkvloer. Bedrijfsartsen kunnen namelijk een belangrijke bijdrage leveren aan het beschermen van werkenden tegen overmatig alcoholgebruik. Door alcoholproblematiek vroeg te signaleren en zo grotere gevolgen te voorkomen. Of, wanneer er al sprake is van een verslaving, door ondersteuning te bieden.

In de werkgroep zijn diverse partijen vertegenwoordigd, zoals NVAB, FNV, VNO-NCW/MKB, Zwarte Gat (ervaringsdeskundigen), diverse vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven (HR, vitaliteitsmanager, arbeids- en organisatiepsycholoog, advocaat, bedrijfsmaatschappelijk werker en bedrijfsarts), huisarts, verslavingskunde (preventiedeskundige) en wetenschap (Tranzo en Trimbos-instituut).

De werkgroep werknemers/werkgevers richt zich op preventie van problematisch alcoholgebruik van medewerkers. Dit is zinvol omdat een groot deel van de Nederlandse bevolking werkzaam is en de te ontwikkelen interventies daarmee een groot bereik hebben. Daarnaast zijn werkgevers gemotiveerd om inzet te plegen op vroegsignalering alcoholproblematiek, omdat daarmee verzuimkosten bespaard kunnen worden en de kans op alcohol gerelateerde risico’s verminderd.

In het eerste jaar heeft de werkgroep een knelpuntenanalyse gemaakt. Op basis daarvan is een literatuuronderzoek gedaan en een kwalitatief onderzoek bij vier focusgroepen (bedrijfsartsen, leidinggevenden, HR- en vitaliteitsadviseur en werknemers). De conclusies uit deze onderzoeken worden gebruikt bij het ontwikkelen van een toolbox voor bedrijfsartsen en werkgevers die in 2021 wordt ontwikkeld en getoetst zal worden op bruikbaarheid bij een aantal bedrijven.

Inhoud van de toolbox:

• NVAB-standpunt/leidraad (geupdate)
• Werkwijzer voor werkgevers en bedrijfsartsen | Signaleren en bespreken vermoeden alcoholproblematiek
• Bureaukaart (samenvatting van werkwijzer + ‘hulpzinnen’)
• Infokaart met verwijzingen naar achtergrondinformatie zoals zorgstandaarden, etc.
• Document met uitleg afkortingen en definities (bijv. ‘problematisch alcoholgebruik, waarom ook drugs)
• AUDIT en AUDIT-C met instructie
• ADM-materialen Trimbos (infographic, handreiking en format)

• Kwalitatief onderzoek
• Website NVAB – Alcohol

Voor meer informatie over alcohol en werk kunt u contact opnemen met Maddy Blokland.

De tweedelijnszorg, waaronder ziekenhuizen en de ggz, is een belangrijke vindplaats voor mensen met alcoholproblematiek. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat alcoholproblematiek vaker voor komt bij ziekenhuispatiënten dan bij de algemene bevolking en dat alcoholgebruik allerlei gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Ook gaat problematisch alcoholgebruik vaak gepaard met andere psychische stoornissen, wat het complex maakt deze separaat van elkaar te identificeren en behandelen. Om gezondheidsschade te minimaliseren en de kans op herstel en een succesvolle behandeling aanzienlijk te verhogen, is vroegsignalering van alcoholproblematiek in de tweedelijnszorg van groot belang.

Sinds oktober 2019 bestaat de Werkgroep Tweede Lijn. In de werkgroep zijn een groeiend aantal  disciplines/functies/partners vertegenwoordigd: artsen van verschillende ziekenhuisafdelingen (Spoedeisende Eerste Hulp, Maag-, Darm- en Leverziekten, Keel-, Neus- en Oorheelkunde), een verslavingszorginstelling, Verslavingskunde Nederland, onderzoekers van Tilburg University, een huisarts (eerstelijnszorg), een manager ketenzorg van een GGZ-instelling, een psycholoog namens het NIP, een ambulant psychiatrisch verpleegkundige, een verpleegkundig specialist ggz en een vertegenwoordiger van Het Zwarte Gat (de cliëntenorganisatie binnen de verslavingszorg). De Werkgroep Tweedelijn is nauw betrokken bij de projecten en fungeert als denktank, vraagbaak en als ambassadeursplatform.

Kartrekker van de werkgroep Tweede Lijn is Verslavingskunde Nederland. De projectcoördinatie is belegd bij Tranzo, Wetenschappelijk Centrum voor Zorg en Welzijn van TSB Tilburg University.

Leden van de werkgroep zijn: Jacqueline Bisschop, Rob Bovens, Fieke van den Bulck, Robert van de Graaf, Femke Gresnigt, Maria Gurp, Nienke van Haaster, Hendrik Hartevelt, Jeroen Jansen, Henk-Marijn de Jonge, Jannet de Jonge, Rianne Kasander, Nathalie Kools, Merel van Loon, Han Luijkx, Wilma Noteborn, Kees Pijls, Andrea Rozema, Folkje Spoelstra, Carolien Verheij en Anneke van Wamel.

De Werkgroep Tweede Lijn richt zich op de vroegsignalering van alcoholproblematiek in de tweedelijnszorg. De beoogde doelgroepen hierbinnen zijn alle patiënten in de tweedelijnszorg met problematisch alcoholgebruik en/of een (hoog) risico op problematisch alcoholgebruik, zowel in de algemene ziekenhuizen als binnen de GGZ.

De ambitie van het SVA en de werkgroep Tweede Lijn is om in 2040 een sluitende keten voor vroegsignalering en zorg voor alcoholproblematiek in de tweedelijnszorg in Nederland te hebben geïmplementeerd. Er zal een netwerk actief zijn van diverse zorgorganisaties (zowel ziekenhuizen als ggz instellingen) waardoor een samenhangend aanbod van vroegsignalering tot en met hulpverlening is gerealiseerd.

Op de korte termijn is de ambitie van de Werkgroep Tweedelijn om in 2023 concrete handvatten, interventies en ondersteunende producten te hebben ontwikkeld gebaseerd op ‘best practices’ en waar mogelijk evidence based informatie, om zorgaanbieders optimaal te faciliteren de vroegsignalering alcoholgebruik in de tweedelijnszorg (zowel somatiek als ggz) te kunnen implementeren. Doel van de werkgroep voor de komende 2 jaar is om binnen de tweedelijnszorg ‘best practices’ op te halen en te inventariseren. Waar nodig en mogelijk zullen deze kansrijke (pilot-)projecten doorontwikkeld worden met (inhoudelijke en financiële) ondersteuning vanuit overheid en experts, met als doel deze vervolgens breed beschikbaar te maken. Ook zal de werkgroep inzetten op verdere bewustwording en agendasetting van het onderwerp vroegsignalering alcoholproblematiek.

• Knelpuntenanalyse. Parallel aan het formeren van de Werkgroep Tweede Lijn is eind 2019 een knelpuntenanalyse uitgevoerd om de huidige stand van zaken ten aanzien van de vroegsignalering van alcoholproblematiek in de tweedelijnszorg in kaart te brengen. De focus van de knelpuntenanalyse lag op ziekenhuizen. Middels een verkennend onderzoek zijn semigestructureerde interviews afgenomen met 20 zorgprofessionals die werkzaam waren, of samenwerkten met, zes ziekenhuizen in Nederland.

• Best practices. Één van de doelen van de Werkgroep Tweede Lijn is het versterken en aanvullen van lopende succesvolle aanpakken. Daarom volgt de werkgroep kansrijke (pilot-)projecten in Nederland. In 2020 groeide de werkgroep alleen al in de somatische zorg van vijf naar zeven kansrijke projecten, in 2021 zullen deze in elk geval uitgebreid worden met kansrijke projecten in de GGZ.

• Pilotonderzoek. In 2020 zijn er twee deelonderzoeken uitgevoerd op één van de kansrijke projecten die wordt gevolgd door de werkgroep, namelijk de multidisciplinaire samenwerking rondom alcoholproblematiek van de Maag-, Darm- en Leverziekten Afdeling van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Deze onderzoeken werden uitgevoerd door twee studenten van de master Supply Chain Management aan Tilburg University (Guus Dekker en Brenda Kaijen). In een onderzoek werd het netwerk rondom het alcoholproject onderzocht en werden hierin aanbevelingen gedaan. In het tweede onderzoek werd de multidisciplinaire samenwerking geëvalueerd. Er wordt gewerkt aan wetenschappelijke publicaties, zodat informatie over deze aanpak gedeeld wordt onder een groot internationaal publiek.

• Verdiepend onderzoek. In 2020 is gestart met een kwalitatief onderzoek naar succes- en faalfactoren voor de implementatie van alcoholinterventies in Nederlandse ziekenhuizen. In 2020 hebben hiervoor al focusgroep-gesprekken plaatsgevonden met artsen en verpleegkundigen van verschillende ziekenhuisafdelingen van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch. In 2021 zullen dergelijke gesprekken plaatsvinden in een ander ziekenhuis. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Lars Nabuurs, student van de mastertrack Health, Wellbeing and Society.

• Handreiking. Op basis van de knelpuntenanalyse en diverse onderzoeken werd de handreiking ‘Implementatie (vroeg)signalering alcoholproblematiek’ ontwikkeld voor zorgprofessionals in ziekenhuizen. In een artikel van Medisch Contact vertelt MDL-arts Henk-Marijn de Jonge (tevens lid van de werkgroep Tweede Lijn) hoe zij deze handreiking al toepassen binnen de Maag-, Darm- en Leverziekten Afdeling van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch. De handreiking staat ook model voor handreikingen die in andere werkgroepen van het SVA voor andere settingen worden ontwikkeld.

• Verkennend onderzoek in de GGZ. In 2021 is de Werkgroep Tweede Lijn gestart met onderzoek naar aandacht voor de (vroeg)signalering van alcoholproblematiek binnen het GGZ-veld. Hierbij richt de werkgroep zich specifiek op het signaleren en het daarop aanbieden van hulp bij cliënten die binnenkomen voor hun psychische problematiek. Middels interviews zal men in kaart brengen wat er op dit moment wordt gedaan aan dit thema in de GGZ en hoe dit verder geïmplementeerd kan worden. Het voornemen is om op basis van dit onderzoek een handreiking te maken voor het GGZ-veld.

Meer informatie over de vroegsignalering van alcoholproblematiek in de tweedelijnszorg kunt u vinden op de pagina https://www.herkenalcoholproblematiek.nl/tweedelijnszorg-en-alcoholproblematiek.
Tevens kunt u contact opnemen met Rianne Kasander (Verslavingskunde Nederland), Andrea Rozema (Tranzo, Tilburg University), trekkers van de werkgroep Tweede Lijn.