BLOG: ALCOHOL OP DE KAART IN DE HUISARTSENPRAKTIJK

In een gemiddelde huisartsenpraktijk (ca. 2150 patiënten) komen 100 tot 150 probleemdrinkers. Slechts 10% hiervan wordt door de huisarts herkend. “Hier valt dus veel winst te behalen”, zegt Anita Oliemans, die haar werk als praktijkondersteuner geestelijke gezondheidszorg (POH-GGZ) jarenlang combineerde met de functie van preventiedeskundige bij Jellinek Preventie. Ze vertelt hoe zij dit in de praktijk realiseerde.

Oliemans: “Ik denk dat onderschat wordt wat alcohol kan aanrichten, ook al in een beperkte hoeveelheid. Veel mensen leggen de link met hun eigen klachten niet, dus het is belangrijk om de gevolgen van alcoholgebruik goed uit te leggen. Een voorbeeld: er kwam een man bij mij in de praktijk van midden zestig, hoogopgeleid, een echte Bourgondiër. Zijn bloeddruk was te hoog en één van de huisartsen had hem naar mij toegestuurd om te onderzoeken of alcoholgebruik misschien een rol speelde. Zelf dacht hij van niet, maar hij wilde graag gezond oud worden, dus hij wilde best een keertje praten.   

Op zoek naar motivatie
Ik begon het gesprek met het benoemen van de norm: drink niet of maximaal één drankje per dag. En daarbij geef ik ook het advies om elke week minimaal drie aaneengesloten dagen niet te drinken. Daar moest hij wel even aan wennen, hij voelde zelf eigenlijk nog niets bij tien bier of een hele fles wijn… Dat kán, maar dat neemt niet weg dat er wél gevolgen zijn. Uitleg hielp om zijn klacht – de hoge bloeddruk – te relateren aan zijn gebruik. De volgende stap was het verkennen van zijn waardes met vragen als: wat is belangrijk voor je in het leven, waar wil je echt voor gaan? En wat bleek: hij wilde samen met zijn vrouw een fietsreis door Vietnam gaan maken en wilde sowieso graag een goede partner voor haar zijn. Hoewel hij het echt lastig vond om een tijdje minder te gaan drinken, kon ik hem toch voldoende motiveren om dat wél te doen.

Huisarts en POH samen
In eerste instantie merkte hij zelf weinig verschil, maar toen hij navraag deed bij zijn vrouw was haar antwoord veelzeggend: “Je bent actiever, hebt meer aandacht voor mij en de seks is beter.” Toen daarnaast uit de controles bij de huisarts bleek dat zijn bloeddruk daadwerkelijk omlaag ging, was hij erg gemotiveerd om door te zetten. Een leuke casus en een mooi voorbeeld van een geslaagde samenwerking tussen huisarts en POH: we konden deze meneer helpen door een medische ‘stok achter de deur’ te combineren met motiverende en ondersteunende gesprekken.

Rinkelend belletje
Mensen komen meestal bij de huisarts omdat ze ergens vanaf willen. Als huisarts – en zeker ook als POH – ga je dan breed uitvragen wat er aan de hand zou kunnen zijn. Daarbij loop je alle leefstijlgebieden langs, waardoor alcoholgebruik als vanzelf ook aan de orde komt. Daarnaast zijn er natuurlijk ook signalen waarbij er bij mij direct een extra belletje gaat rinkelen, zoals angst- of depressieklachten, maar ook bijvoorbeeld valincidenten, burn-out, conflicten, geldzorgen of relatieproblemen. Dat zijn allemaal dingen waarbij alcohol een versterkende rol kan spelen.

Doorvragen
Er kwam een jonge vrouw bij me met stressklachten. Ze was gefrustreerd en boos en had relatieproblemen. Ik vroeg haar naar de achtergrond daarvan: “Wat gaat er dan precies niet goed in jullie relatie en wat zegt je vriend daarover?” Daarop zei ze: “Dat ik te veel drink”. Ik vroeg toestemming om door te vragen naar haar drinkgedrag en vertelde haar ook dat mensen die eenzelfde hoeveelheid alcohol drinken vaak last blijken te hebben van nervositeit en prikkelbaarheid. Ik stelde haar voor om een paar weken niet te drinken. Ze had er veel voor over om van haar klachten af te komen, dus dat wilde ze wel proberen. Toen ik haar na twee weken terugzag, zag ik een andere vrouw: minder ‘pafferig’, rustiger, ze had haar sport weer opgepakt en haar vriend weer gesproken. Ze zei: “Ik had geen idee dat het zo’n effect zou hebben!”

Voordelen op korte termijn
Beide casussen geven aan dat minderen of tijdelijk stoppen met drinken een eenvoudige – en vaak rake – interventie is in iets wat je betrekkelijk eenvoudig kunt beïnvloeden. De alcohol kán uit je lijf en dan kan het zijn dat er iets gebeurt wat je niet verwacht… Een relatief kleine verandering in gebruik levert op korte termijn namelijk al veel winst op: beter slapen, betere adem, grotere concentratie, je wordt actiever, voelt je minder gespannen en hebt minder katers. Begeleiding van de POH-GGZ biedt een mooie kans om dit te onderzoeken.

Serieus nemen
Het is belangrijk dat je als POH geduld hebt en de cliënt vertrouwen geeft, maar het is óók goed om niet te lang door te gaan als resultaat uitblijft. Want als er grotere zorgen zijn, dan wil je iemand naar de juiste zorg toeleiden. Uit onderzoek weten we dat vroegsignalering van alcoholproblematiek in de eerste lijn zeer effectief is. Hoe eerder de problemen worden aangepakt, hoe groter de kans op herstel. Je wilt mensen hoe dan ook serieus nemen, en dat doe je ook door ze op tijd door te verwijzen naar passende hulp.”

Meer informatie

• Lunchwebinar ‘Het gesprek over alcohol’ voor eerstelijns zorgprofessionals op 4 april 12-13 uur
• Op de website pohverslaving.nl van Tactus, Jellinek en Zilveren Kruis vind je een overzicht van signalen waaraan je overmatig alcoholgebruik kunt herkennen, een screeningstest en kennistestjes waarmee je het onderwerp op een laagdrempelige manier onder de aandacht kunt brengen. Er is ook een app waarmee mensen hun gebruik een tijdje kunnen bijhouden en een mooi overzicht van wat er psychisch en lichamelijk gebeurt als je alcohol drinkt. Daarnaast vind je er tips voor motiverende gespreksvoering en om de drempel te verlagen om gebruik bespreekbaar te maken.
• Lees meer over het herkennen van alcoholproblematiek in de eerste lijn op de website van het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek (SVA).