Hét alcoholcongres
6 april 2023

Alcohol, (g)een probleem in de eerste lijn?
In de huisartsenpraktijk zijn 100 tot 150 probleemdrinkers te verwachten. Op basis van het dagelijks spreekuurbezoek zouden eerstelijns professionals (zoals de huisarts, praktijkondersteuner en assistente) dagelijks 1 tot 2 problematische drinkers moeten zien. Uit onderzoek blijkt echter dat slechts 10% hiervan wordt herkend. Niet alleen omdat hun patiënten zich doorgaans niet melden met een specifieke alcoholhulpvraag, maar ook omdat eerstelijns zorgverleners de tools missen om alcoholgebruik te herkennen of ter sprake te brengen.

Alcoholgebruik herkennen of ter sprake brengen
Eerstelijns zorgverleners kunnen hierin echter een belangrijke én laagdrempelige rol spelen. Tijdens deze workshop wordt op interactieve wijze ingegaan op de rol van alcoholgebruik in de samenleving. Ook de mogelijkheden om in de huisartsenpraktijk het gesprek aan te gaan over alcoholgebruik, komen uitgebreid aan bod. Er wordt ingegaan op specifieke risicogroepen, de functie van gebruik en belemmeringen bij vroegtijdige herkenning.

De deelnemers aan de workshop zijn na afloop op de hoogte van:
– de meerwaarde van screeningsinstrumenten,
– andere tools en richtlijnen die hen ter beschikking staan en
– kunnen deze in de dagelijkse praktijk van de eerste lijn toepassen.

Sprekers
De workshop wordt verzorgd door Wilma Noteborn en Lex Lemmers. Beiden hebben ruime ervaring op het gebied van vroegsignalering van problematisch alcoholgebruik in de eerste lijn. Wilma Noteborn is manager Ketenzorg bij Lionarons GGZ en werkt al meer dan 10 jaar samen met de eerste lijn op het gebied van problematisch alcoholgebruik. Zij geeft hierover tevens onderwijs aan huisartsen, praktijkondersteuners en assistentes. Lex Lemmers is inhoudelijk coördinator van het SVA en een van de auteurs van het zelfhulpboek “Minder drinken? Doe het zelf!

Alcoholproblematiek bespreekbaar maken in het ziekenhuis
Tien procent van de patiënten in ziekenhuizen heeft klachten die mogelijk (in)direct te relateren zijn aan (overmatig) alcoholgebruik. Op sommige afdelingen zoals de Maag-, Darm- en Leverziekten is twintig tot dertig procent van de klachten alcohol gerelateerd. Op de spoedeisende hulp is op piekmomenten in het weekend dit percentage soms nog hoger, tot wel 70%. Deze patiënten kosten veel tijd en aandacht. Als patiënten met forse alcoholproblematiek bijvoorbeeld in een onttrekkingsdelier raken, kunnen ze onrustig en verward raken, vallen, en soms agressief worden. Of ze kunnen dusdanig onder invloed zijn dat ze comateus binnenkomen. Als arts en verpleegkundige zie je deze patiënten helaas geregeld terugkomen en langzaam achteruitgaan als je alleen op de lichamelijke klachten focust. Een gemiste kans! Want als je je ogen sluit voor psychosociale of verslavingsklachten blijf je in cirkels draaien.

Twee projecten omtrent alcoholproblematiek binnen de ziekenhuissetting: JBZ en OLVG

• In het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) is daarom het netwerkproject Alcoholproblematiek opgericht. Hierin werkt het JBZ samen met netwerkpartners uit de regio om passende zorg voor patiënten met alcoholproblematiek in te richten zowel tijdens als na de ziekenhuisopname. Met als doel passende zorg voor de patiënt en minder heropnames in de toekomst.
• Binnen het OLVG is, in samenwerking met instelling voor verslavingszorg Jellinek, een project opgericht waarbij een aandachtsfunctionaris is aangesteld om binnen gekomen intoxicaties op de SEH te voorzien van passende nazorg. Door het extra contactmoment kunnen we deze groep voorzien van schadebeperkende informatie, doorverwijzen waar nodig en terugkoppeling geven over de handelingen die op ze zijn verricht gedurende de opname. Op die manier proberen we een nieuwe opname in de toekomst te voorkomen.

Sprekers

• Jacqueline Bisschop, is van origine verpleegkundige op de afdeling Maag-, Darm- en leverziekten en inmiddels Projectleider Alcoholproblematiek ziekenhuis breed in het JBZ. Zij zal haar ervaring en de opzet van het project vertellen samen met deelnemers van het netwerk.
• Tom Bart is Senior Preventiedeskundige bij Jellinek en projectleider van het project bij het OLVG. Hij zal samen met de aandachtsfunctionaris komen vertellen over de opzet van het project en de opgedane ervaringen.

Tijdens de workshop komen oa de volgende onderdelen aan bod:

• Informatie over alcoholproblematiek
• Hoe zet je motiverende gespreksvoering in
• Protocol voor de spoed eisende hulp
• Protocol voor klinieken
• Screening instrumenten AUDIT-C en AUDIT
• Interventies en tweewekelijkse multidisciplinaire overleg (MDO)
• Implementatie tips en uitdagingen
• Onderzoek

Er is ruimte voor vragen en tips hoe ook jullie kunnen beginnen met alcoholproblematiek bespreekbaar te maken in het ziekenhuis. Ben je nieuwsgierig naar de aanpak en ervaringen, schrijf je dan in voor de workshop.

Tom Bart
Senior Preventiedeskundige bij Jellinek en projectleider van het project bij het OLVG

NIX60+ vanuit de GGZ:
Hoe voorkomen we dat ouderen boven de 60 nog meer alcohol drinken? Niet voor Niks!
De slogan NIX18 is alom bekend en drinken onder de 18 jaar is geen discussie meer. Althans dat is de inzet van de reclameslogan. Maar alcoholgebruik en overmatig alcoholgebruik in de oudere levensjaren, hoe gaan we daar eigenlijk mee om? Hoe maken we het onderwerp bespreekbaar onderling en in de behandelkamer? Hoe gaan we het gesprek aan?

Een nieuwe reclameslogan NIX60+… Zou het daar niet eens tijd voor zijn?!
Het brein en het lichaam trekken grote hoeveelheden alcohol op deze leeftijd niet meer. Is er voldoende weet over wat alcohol en wat het overmatig gebruik met je doet op oudere leeftijd? Willen we het horen en stellen we de juiste vragen? Het gesprek aangaan en praten over alcohol en gebruik is een eerste stap.

In onze workshop willen we jullie meenemen in boven genoemde vragen en vertellen we over onze eigen praktijk situatie. Middels een casus gaan we samen aan het werk. We bespreken waar de alcoholproblemen ontstaan, hoe je alcoholproblemen kunt signaleren, wat het betekent voor de omgeving en welke behandeling aansluit. En wat te doen als er geen behandeling mogelijk is. Naast het bespreken van de praktijk gaan we aan de slag met het invullen van de AUDIT-C. De AUDIT-C is een instrument om in gesprek het alcoholgebruik te inventariseren.

Ga met ons het gesprek aan en help voorkomen!

Jong geleerd is oud gedaan!
Om gezondheidsproblemen en het ontstaan van een alcoholverslaving op latere leeftijd te voorkomen is het belangrijk dat overmatig alcoholgebruik door jong volwassenen in een zo vroeg mogelijk stadium herkend wordt. De hoge alcoholinname onder de studentenpopulatie vergroot namelijk het risico op gezondheidsproblemen en het ontstaan van een alcoholverslaving. Naarmate een verslaving zich verder ontwikkelt, wordt het steeds moeilijker om minder alcohol te drinken of te stoppen met drinken. Door het signaleren van beginnende alcoholproblemen kan een verslaving en ernstige gezondheidsproblematiek in de kiem gesmoord worden waardoor er veel gezondheidswinst behaald kan worden.

De studententijd is namelijk de periode in het leven waar jongvolwassenen het meest drinken. De studententijd wordt gekenmerkt als een levensfase vol uitdagingen en verleidingen. Echter kan dit alcoholgebruik dus grote gevolgen hebben voor de studie, de gezondheid en de veiligheid van jongvolwassenen.

Workshop Jeugd/Jongeren
Eerst wordt er een terugblik gegeven van de activiteiten van de werkgroep Jeugd/Jongeren, te beginnen bij de doelgroep 18-. Daarna zullen tijdens de workshop cijfers rondom alcoholgebruik en studenten, het belang van vroegsignalering, eigen ervaringen van de deelnemers en de uitdagingen in de toekomst en de doorontwikkeling naar studenten en/of jong volwassenen in de omgeving centraal staan.

Ervaringen deelnemers
Aan de hand van eigen ervaringen van de deelnemers wordt er ingezoomd op de uitdagingen op het gebied van vroegsignalering. De aanwezigen zijn immers zelf jong of jong geweest en herinneren zich dit nog goed. Vervolgens zullen de door de werkgroep ontwikkelde werkkaarten worden gepresenteerd en besproken, alsmede hoe deze werkkaarten ook breder ingezet kunnen worden.

Spreker: Selinde Rouwenhorst Voorzitter: Frank Beijk

De bedrijfsarts aan zet voor vroegsignalering alcoholproblematiek! Een multidisciplinaire aanpak loont.
Medewerkers die (veel) teveel alcohol, drugs en/of medicijnen gebruiken, lopen risico’s. Voor hun veiligheid op het werk, maar ook wat betreft hun geestelijke en lichamelijke gezondheid.

Als bedrijfsarts, HR-professional en Bedrijfsmaatschappelijkwerker ben je verantwoordelijk om in je bedrijf te bespreken hoe je de gevolgen van problematisch middelengebruik voor kunt zijn. Een preventief Alcohol-, Drugs- en Medicijnbeleid (ADM-beleid) geeft daarbij richting en houvast. De SVA-werkgroep werkgevers/werknemers heeft een ADM-toolkit ontwikkeld. Dat is handig, maar hoe ga je daar echt mee aan de slag?
Wie heeft welke verantwoordelijkheid en hoe werk je daarbij samen?
Hoe zorg je dat je nut en noodzaak van een ADM-beleid op de agenda krijgt?

Het afgelopen jaar heeft een aantal professionals hier een eendaagse training voor gevolgd. Deze professionals vertellen je graag wat ze daar hebben geleerd en hoe ze daar verder mee zijn gegaan.

De training is ontwikkeld voor bedrijfsartsen en vertegenwoordigers van de werkgever (zoals HR, BMW, Vertrouwenspersonen, Preventiemedewerkers of een Vitaliteitsadviseur)

Gun die ouderen toch hun borreltje!
Het Nationaal Preventie Akkoord wil problematisch alcoholgebruik onder ouderen terugbrengen. De generatie 55-plus behoort in Nederland nl tot de meest forse drinkers. Problemen ten gevolge hiervan manifesteren zich juist in deze levensfase, mede door de lagere tolerantie voor alcohol en de toenemende kwetsbaarheid op fysiek en sociaal terrein.

Bespreekbaar maken
Zorgverleners, vrijwilligers en ook naasten uit de omgeving van de oudere vinden het moeilijk het thema bespreekbaar te maken. Ouderen hebben het toch verdiend? Hoeveel jaren hebben ze nog, moet je hun dan die borrel nog afnemen? Gun ze toch een mooie oude dag! Handelingsverlegenheid en bestaande visies op (overmatig) alcoholgebruik bij ouderen maken het moeilijk om de doelstellingen van het Nationaal Preventie Akkoord te bereiken.

In deze workshop zoeken we naar argumenten en legitimatie voor alcoholpreventie bij ouderen. Dat gebeurt op een ludieke en interactieve manier met inzet van interactief theatergroep Helder Theater. En met actieve inbreng van preventiewerkers die al jaren met deze doelgroep werken. De workshop is voorbereid door de werkgroep Ouderen van het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcohol: ouderenorganisaties en vertegenwoordigers vanuit de verslavingspreventie uit heel Nederland.

Helder Theater
Helder Theater maakt en speelt al vanaf 2005 interactieve educatieve voorstellingen. Ze begonnen met het maken van voorstellingen voor het voortgezet en basisonderwijs, zoals het verzorgen van ouderavonden. Bij activiteiten rondom NIX18 wordt hier veel gebruik van gemaakt.

Ook voor andere doelgroepen doet Helder Theater steeds meer, interactief theater leent zich voor vele maatschappelijke vraagstukken. Met verslavingsinstelling Novadic-Kentron werden al regelmatig bijeenkomsten ondersteund op het terrein van alcohol en ouderen voor professionals en vrijwilligers. Zie voor meer informatie www.heldertheater.nl.

Ieder kind een alcoholvrije start: Wat kun jij doen?
Alcoholgebruik rondom de zwangerschap brengt risico’s met zich mee, waaronder verminderde vruchtbaarheid, grotere kans op een miskraam, groeiachterstand van de foetus en een kind dat met één of meerdere beperkingen te wereld komt. Dergelijke problemen ten gevolge van alcoholgebruik zijn te voorkomen wanneer vrouwen én hun partner in de periode voor de zwangerschap, tijdens de zwangerschap en de borstvoedingsperiode de nulnorm hanteren. Professionals die in deze periode contact hebben met deze doelgroep zouden het gesprek over de schadelijkheid van alcohol moeten voeren. In de praktijk gebeurt dat nog veel te weinig.

In de Taskforce Alcoholvrije Start (voorheen de Werkgroep Zwangerschap) van de SVA werken verschillende professionals samen die in contact komen met de bovenstaande doelgroep. De Taskforce draagt uit dat ieder kind recht heeft op een alcoholvrije start. In dit kader verzorgt de Taskforce deze workshop.

In de workshop gaan een moeder van een kind met het Foetaal Alcohol Spectrum Disorder (FASD), een verloskundige en een bestuurslid bij de FASD Stichting/therapeut met een eigen praktijk, met elkaar in gesprek. Alle drie brengen ze veel kennis en ervaring mee om het belang van een alcoholvrije start te benadrukken. Hun verhaal zal de aanwezigen er van doordringen dat het belangrijk is om in gesprek te gaan over alcoholgebruik rondom de zwangerschap. Ook na de zwangerschap is een rol voor professionals weggelegd: Het blijft belangrijk om alert te blijven op ontwikkelingsproblemen van het kind die mogelijk terug te voeren zijn op alcoholgebruik rondom de zwangerschap.

In de workshop komen in ieder geval de volgende mensen aan het woord:
– Gaby Drent; ervaringsdeskundige
– Monique de Jong; Algemeen bestuurslid bij de FASD Stichting, en psychosociaal therapeut en client-/gezinsondersteuner bij haar eigen praktijk FASD Support
– Marianne Nieuwenhuijze, Voorzitter Taskforce Alcoholvrije Start, Lector Midwifery en Hoogleraar Midwifery/Fysiologische verloskunde Universiteit Maastricht

In ons land zijn er allerlei ontwikkelingen gaande op financieringsgebied. Zo is er recent het Integraal Zorgakkoord gesloten en daaruit voortvloeiend zijn de GALA en de SPUK opgezet.
Wat betekenen deze regelingen voor de toekomst van alcoholpreventie in Nederland?
Hoe kijken verschillende partijen (zoals zorgverzekeraars en gemeenten) naar deze regelingen?
Waar zien zij de meerwaarde en kansen van deze akkoorden op dit onderwerp?
Tijdens de sessie zal ook kort een lokaal voorbeeld uitgelicht worden vanuit de nieuwe SPUK-regeling.

Zorgverzekeraars, ZIN, VWS, ZN, VNG zullen worden uitgenodigd om deel te nemen, maar ook andere geïnteresseerden zijn welkom. De sessie zal worden geleid door Gerard Molleman, onafhankelijk voorzitter van het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcohol.

Sprekers:

Motiverende gespreksvoering en alcohol bespreekbaar maken in de spreekkamer
Een search op Google met ‘Geen borreltijd vóór de vijf in de klok’ levert niet alleen verklaringen van de oorsprong van deze uitdrukking op, maar ook een veelheid aan verwijzingen naar het plezier aan alcohol. Te zien aan de uitdrukkingen in onze taal, liedteksten en ideeën voor ‘borrelhapjes’, is  gebruik van alcohol heel normaal.
Hoe kun je als professional toch verandering in drinkgewoontes bespreekbaar maken tijdens een clientgesprek?

Handvatten en strategieën
Veelal zijn mensen dubbel ‘ambivalent’ als het gaat over verandering van gewoonten:
vasthouden aan voordelen van de gewoonte en tegelijk ook de voordelen van verandering willen ervaren.
Kees Pijls kan daar uit eigen ervaring over vertellen. Deze ambivalentie heeft invloed op het maken van keuzes voor verandering. Motiverende gespreksvoering geeft handvatten en strategieën voor een gesprek over ambivalentie “..het is een persoonsgerichte manier van hulpverlenen om het veelvoorkomende probleem van ambivalentie ten aanzien van verandering aan te pakken.“ (Miller & Rollnick, 2012 ).

Workshop
In deze workshop verwerken we een ervaringsverhaal, en:
–  staan we stil bij processen van gedragsverandering,
– oefen je met technieken van motiverende gespreksvoering,
– oefen je met motiverend advies en informatie geven over gedragsverandering.

IkPas – Agendasettend binnen lokaal preventieakkoord
De afgelopen jaren zijn er meerdere gemeenten geweest die IkPas als instrument hebben gebruikt om alcoholgebruik binnen de gemeente op de kaart te zetten. Zowel grote, als kleine gemeenten. Inwoners worden uitgedaagd om hun alcoholgebruik een maand op pauze te zetten. Zeker in het kader van de lokale preventieakkoorden is IkPas voor gemeenten een instrument wat verbindend kan werken tussen alle partijen die aan het akkoord verbonden zijn.

In deze workshop staan we stil bij de gemeente Nijmegen, die al een aantal jaar erg succesvol is binnen het lokale samenwerkingsverband: wij zijn groen, gezond en in beweging. Gemeente Nijmegen heeft IkPas ingezet om het thema ‘alcohol’ op de kaart te zetten en zet in januari 2023 het alcoholgebruik weer een maand op pauze. Ook in de gemeente Raalte is op kleine schaal veel winst geboekt door het inzetten van IkPas.

Beide gemeenten werkten mee aan de IkPas-battle. Een concept waarbij we inwoners uitdagen om tegen een andere gemeente, regio of dorp te strijden om de grootste IkPas-gemeenschap te vormen. Inwoners zetten het alcoholgebruik op pauze, omdat ze de uitdaging met zichzelf aan willen gaan. Aangevoerd door een ambassadeur geeft het veel kansen voor werving en voor een succesvolle agendering van het thema.

Marleen Engelbarts, GGD-IJsselland, vertelt in de workshop over haar ervaringen in Raalte en Gisèle Hoevenaars, IrisZorg, vertelt over de Nijmeegse IkPas-battle.

Welke randvoorwaarden zijn er nodig om dit ook in jouw gemeente tot een een succes te maken?
Met deze vraag sturen wij de deelnemers uiteen en volgt er een discussie over de learnings.

Drinkers en naasten bereiken met preventief hulpaanbod op AllesOverDrinken.nl   
Professionals komen regelmatig in contact met mensen waarbij zij wel eens vermoedens van, of zorgen over, het alcoholgebruik hebben. Vaak wordt een drempel ervaren om dit bespreekbaar te maken. Professionals zijn soms terughoudend, bijvoorbeeld omdat zij de vertrouwensrelatie niet willen schaden. Maar ook omdat zij vaak niet goed weten welk laagdrempelig aanbod er nog meer naast een verslavingsbehandeling mogelijk is.

Doelgroep workshop
Deze interactieve workshop is daarom bedoeld voor alle (zorg)professionals die in hun werk te maken hebben met mensen die alcohol drinken en op een laagdrempelige manier het alcoholgebruik van hun client/patiënt of naasten van hen bespreekbaar willen maken. 

Alcoholgebruik en alcoholinterventies ter sprake brengen
Allesoverdrinken.nl is  een nieuw landelijk gratis platform dat mensen actief helpt met het veranderen van gedrag. Het helpt bewust te worden van risico’s en werking van alcohol, de eigen situatie te inventariseren en laagdrempelig aan de slag te gaan met minderen, pauzeren of stoppen met alcohol. Naasten van mensen die te veel alcohol drinken, vinden er ook informatie en hulp om om te gaan met de situatie.  Op de website komen diverse online alcoholinterventies op het gebied van vroegsignalering en preventie samen. Het aanbod bestaat uit onder andere zelftesten, ondersteunende apps, zelfhulpprogramma’s, een e-consult of een lotgenoten forum.

De workshop
Tijdens de workshop wordt duidelijk hoe de website Allesoverdrinken.nl is ontstaan, de preventieve interventies voor verschillende doelgroepen die daar te vinden zijn en hoe deze kunnen worden ingezet. Je krijgt concrete tips uit de praktijk door een preventiedeskundige. Aan de hand van de website zal duidelijk worden welke preventie interventies er zijn voor drinkers en voor hun naasten.  

Na de workshop…

• Weet jij welke rol jij als professional hebt in de keten van vroegsignalering.
• Weet jij hoe je drinkers en naasten toe kunt  leiden naar (preventieve) zorg.
• Weet jij wat het  beschikbare hulpaanbod is via Allesoverdrinken.nl.
• Heb je concrete gesprekstips gekregen en hiermee geoefend.  

Sprekers 
De workshop wordt verzorgd door Ester Teunen en Jitske Hoogervorst. Ester Teunen is coördinerend preventiedeskundige bij Brijder verslavingszorg en heeft ruim 10 jaar ervaring met preventieve interventies op het gebied van problematisch alcoholgebruik. Zij houdt zich onder andere bezig met 1 op 1 interventies en geeft tevens trainingen aan professionals om hen te leren hoe zij overmatig alcoholgebruik zelf kunnen signaleren en bespreekbaar maken.

Jitske Hoogervorst is Projectmedewerker: Ontwikkelen landelijke E-Health keten bij Verslavingskunde Nederland. In dit project ‘Versterken van de preventie en vroegsignalerings- en zorgketen’, is gewerkt aan een samenhangend systeem van vroegsignalering en (preventieve) alcoholinterventies voor drinkers, naasten en (zorg)professionals. Zij heeft vanuit dit project de website Allesoverdrinken.nl ontwikkeld in samenwerking met 11 instellingen voor verslavingszorg en het Trimbos-instituut. Jitske is goed op de hoogte van alle beschikbare interventies voor volwassenen en naastbetrokkenen als het gaat om problematisch alcoholgebruik.

Gebruik en schade door alcohol: hoe vergroten we de bewustwording?
Nederlanders drinken nog steeds te veel en te vaak. Dit heeft negatieve gevolgen voor henzelf én voor de maatschappij. Zo vergroot alcoholgebruik het risico op zo’n 200 verschillende aandoeningen en ziekten, waaronder kanker, hart- en vaatziekten en verslaving. Ook vergroot alcoholgebruik het risico op verkeersongevallen en geweld. Hierbij is de schade vaak voor de ander.

Bewustwording
Nederlanders zijn beperkt op de hoogte van de schade door alcoholgebruik. Het vergroten van de bewustwording over alcoholschade is relevant. Meer aandacht voor bewustwording betekent immers dat de activiteiten m.b.t. vroegsignalering van alcoholproblematiek worden ondersteund. Daarnaast zorgt bewustwording over alcoholschade voor agendasetting in het publieke en maatschappelijk debat en draagt bij aan draagvlak voor (strikter) alcoholbeleid.

Tijdens deze workshop word je bijgepraat over de ontwikkelingen van het alcoholgebruik bij jongeren en volwassenen in Nederland. Ook wordt besproken wat Nederlanders over alcoholschade weten. We gaan met elkaar in gesprek over de vraag hoe wij als professionals kunnen bijdragen aan het vergroten van de bewustwording over schade door alcoholgebruik.